N - n

naji   See main entry: ngaji. locative word. there.

najingatawa   See main entry: nginingaji ngatawa. all, everything, everywhere.

najingawula   See main entry: nginingaji ngawila. all of us, everybody.

najinuwula   See main entry: nginingaji nuwila. all of you.

najinyitawa   See main entry: ngingaji nyitawa.

najiwutawa   See main entry: nginingaji wutawa. all of them, everybody.

najuwanga   See main entry: ngajuwanga. particle. even though, on the other hand, nevertheless.

nakawi   Variant: nankawi. demonstrative locative word. here or this (said to more than one)! Morph: naki 'this' + awi 'hey(to more than one)'. Gram: used with verb of 'saying' before speech when someone sees more than one person or when speaking to more than one person. Morph: naki 'this' + awi 'hey (to more than one)!'. Awarra arikutumurnuwi yu-wun-t-apunya ngarra-mamirampi. Yimi nakawi, "Ngarra mwarliki wujingimi wuta ngarra-yuwani." That man followed his sons. He said this (to them) "He and his younger brother are swimming." Pirimi nakawi, "Yita wanga jarrangini awunuwija," pirimi. They said, "Indeed a buffalo is coming." Category: Pronouns.

naki1   See main entry: nginaki. demonstrative pronoun. this (masculine).

naki2   See main entry: nanki. demonstrative locative word. here.

nakitaga   See main entry: nankitaga. demonstrative locative word. here, this place.

nakitawani   See main entry: nankitawani. demonstrative locative word. place over there (distant).

nakitawirra   See main entry: nankitawirra. demonstrative locative word. this way.

nakitawu   See main entry: nankitawu. demonstrative locative word. there (distant), that way.

namajipi   See main entry: namijipi. noun. skeleton.

namijipi   Variant: fe Þ Modern_Tiwi: namajipi; namojipi. noun. skeleton. Note: Photo by renjith Krishnan - www.freedigitalphotos.net/images/view photog.php?photogid=721 Category: Body parts and products.

namojipi   See main entry: namijipi. noun. skeleton.

nampa   From: English. noun. number. Category: Number and quantity. Category: Number and quantity.

nampa -kiringa   get the number (and so win at cards/bingo). Gram: Old Tiwi: + direct object prefix Morph: nampa 'number' (+ direct object prefix) + verb with ‑kiri‑'hand' + root:‑wunga 'get'. Lit: number takes hold of person's hand. Waya nampa yi-minyi-kiringa kangi jupuluwu? Did you win at cards? Ngarra nampa yi-mi-kiringa. He won at cards. Category: Cards.

nampirrangini   Usage: Archaic ( old Old Tiwi ). masculine noun. sand. Syn: tingati, wujuwujini. Category: Land or ground.

namuli   Variant: nyamuli. From: English: enamel. noun. cup, mug. Category: Introduced items.

namurruputi   Variant: nyamurruputi. masculine noun / temporal word. evening meal or time of evening meal (about 6 o'clock), supper (time). Nginingaji namurruputi tangarima nginti-ri-kirimi kapi makatinga. About suppertime we made camp at a freshwater creek. Category: Time, Food and cooking.

nanginta   Variant: anta. 1 • interjection. give it to me! Nanginta yinkiti pili ngiya pariwani! Give me food because I am hungry. Category: Holding or transfer.

2 • free form verb. ask for; Modern Tiwi: ask. Syn: -wayorri, askim. See: -wankili; wankilingini; -akanki; yartari; -majamiripungila; -majamiripungiligi. Ngiya nanginta ngirimi awarra ngawa-rringani ngini ngarra wiyi yi-ma-t-akirimi ngiya warntirrana puranji. I will ask our Father to make me truly good. Category: Talking or thinking.

nanguji   See main entry: nangunji. temporal word. yesterday, the other day.

nangujinara   See main entry: nangunjinara. temporal word. a few days ago, the other day.

nangunji   Variant: nanguji. From: Iwaidja. temporal word. yesterday, the other day. Syn: awurlaga, japini (Modern Tiwi). See: purniyarri. Waya karrikamini muranga pili waya kirriki pi-ri-mi nanguji. There are no yams now because they finished them up yesterday. Category: Time.

nangunjinara   Variant: nangujinara. temporal word. a few days ago, the other day. Morph: nangunji 'yesterday' +‑nara 'little bit'. See: japini; awurlaga; purnaya; purniyarri; mirnamirniyarri; parlingarri. Category: Time.

nanikuti   From: English. noun. goat. Category: Introduced animals.

nanikutuwi   From: English. noun. goats.Singular: nanikuti. Category: Introduced animals.

nanimarra   indefinite pronoun. so-and-so, what's-his-name? used to avoid saying someone's name.Feminine: nanimunga. Plural: nanipila. See: ngimini; nimini; arramukuwani; amukuwani. Ngawa nga-p-akurluwunyi naki kintanga api ngarimi, 'Nginaki a-yi-mi tini awarra nanimarra,' ngarimi. We see this footprint and we say, 'This person who went along here is so-and-so,' we say. Category: Pronouns.

nanimunga   indefinite pronoun. so-and-so, such-and-such, what's-her-name? used to avoid saying someone's name.Masculine: nanimarra. Plural: nanipila. See: nimunga; arramukuwanga; amukwuanga; arramukamunga; amukamunga. Ngiyatuwu ngim-pa-ami ngini, "Ngiyatuwu nanimunga yirruma nginingaji takaringuwi nginingaji wantarringuwi nginingaji larrula, pili waya tani natinga larrula wutatuwu amintiya ngawatuwu natinga wantarringuwi. I myself say, "I am such and such totem, of the Takaringa (Mullet) mob, of the Wantarringa (Wasp) mob, of the Larrula mob, because now we of the Wantarringa totem are now separate from the Larrula. Category: Pronouns.

nanipila   indefinite pronoun. what's-their-names?, so-and-sos. Used to avoid saying people's personal names.Masculine: nanimarra. Feminine: nanimunga. See: nanumpi; arramukuwapi; amukuwapi. Category: Pronouns.

nankawi   See main entry: nakawi. demonstrative locative word. here or this (said to more than one).

nanki1   See main entry: nginaki. demonstrative pronoun. this (masculine).

nanki1   Variant: naki. demonstrative locative word. here. Gram: often with the definitive 'here', awungarra. Awungarra naki yingarti yipurrini. There has been lots of fighting here. Category: Direction or location.

nanki2   See main entry: naki. demonstrative locative word. here.

nankitaga   Variant: nakitaga. demonstrative locative word. here, this place, this way (towards speaker). Syn: kitaga, kitawirra. See: nankitawu. Nankitaga kangi ngiriwawuta, awungarra walawala arimi. The pain comes right up to where I chew. 'Maka awarra nginingilawa yiloga?,' yimi awarra kijini. Api kularlaga yuwarima nankitawu. Api ngarra-mantani yimi ngini, 'Karluwu. Nankitaga,' yimi. 'Where is my ball?' says that little boy. And he looks around for it over there (but can't find it). So his friend said, 'No, this way.'. Kawunaga nankitaga tamuwu! Sit facing this way! Category: Direction or location.

nankitawani   Variant: nakitawani. ldemonstrative ocative word. place over there (distant), this way. Morph: nakitawu 'there' +‑ani 'towards'. Yita wanga mapurtiti yi-muwuni-kiyarri nankitawani. A ghost scared us in that place over there. nankitawani ampi-ni-ri-mi the wind is coming from over that way (pointing). Category: Adverbs.

nankitawirra   Variant: nakitawirra. demonstrative locative word. this way. Category: Direction or location.

nankitawu   Variant: nakitawu. demonstrative locative word. there (distant), that way. See: kitawu; nankitaga. Kutupi yimi kapi yoni pikini nankitawu kiyi yu-wuriyi kapi piti-ni-ri-kuwuna jarranga. He got up on another horse over there and then went to where they were herding the cattle. Kawunaga nankitawu taami! Face that way! Category: Adverbs.

nantuwu   noun. horse. Syn: pika, parriwiyi, partirtapartirta, jarra2. See: pwangilontingini. Note: Photo by Jennifer Lee Category: Animals, Introduced animals.

nanumpi   pronoun. that place, what's its name? See: nanimarra; nanimunga; nanipila. Category: Pronouns, Direction or location.

nanuwanga   See main entry: ninganuwanga. adverb. still, yet.

-nara   clitic. small amount, little bit, enough. of quality, distance, time etc; Gram: can be attached to various words See: -mari. Nuwa awarra ngi-mp-a-ri-timarti ngini nga-ma-njirringiki-pi-warri yimpaja pili awarra karluwu ngi-ni-mungurumi-nara. You like it that we should be warring all the time because you don't understand much. Category: Number and quantity. Category: Number and quantity. Category: Number and quantity. Category: Number and quantity. Category: Number and quantity. Category: Number and quantity. Category: Number and quantity. Category: Number and quantity. Category: Number and quantity.

arnapanara   wait awhile (short time). Morph: arnapa 'wait' +‑nara 'little bit'.

japinarinara   almost morning. Morph: japinari 'morning' +‑ari 'small.

karluwunara   not much.

ninganinara   soon (today).

pangarrinara   soon (within a few days). Morph: pangarri 'tomorrow' +‑nara 'little bit'.

pumpuninara   only a little good, not very good.

yinkitayinara   a little closer.

yirnukunara   a little while. Category: Particles or conjunctions or clitics.

-naringa   kinship noun. mother, mother's sister, mother's maternal grandmother. Anth: Term of reference (when talking about the person). Gram: always has to have a pronoun before itPlural: -naruwi. Term of address (when talking to the person): nginari. See: -rringani; ngintinganinga; -yilmani. Category: Kin terms.

narringari   See main entry: nyarringari. feminine noun. magpie goose.

-naruwi   kinship noun. mothers. Anth: Term of reference (when talking about the person)Singular: -naringa. See: -rringanuwi. Category: Kin terms.

natatingala   adverb. one by one (feminine).Masculine: yatatala. Category: Number and quantity.

natawanga   Variant: natuwanga. particle. never mind, it's all right, serve you right! Natawanga, namurruputi takapa! Never mind, eat you supper! Category: Particles or conjunctions or clitics.

natinga   Variant: fe Þ Old_Tiwi: nyatinga. numeral. one (feminine); alone.Masculine: yati. Awarra Patamankara yimi ngini 'Yita wanga natinga-la nyimarrimiringarra.' Father McGrath said 'You are to marry only one woman!'. Category: Number and quantity.

natuwanga   See main entry: natawanga. particle. serve you right! Category: Particles or conjunctions or clitics.

nawu   Usage: New Tiwi. From: English. free form verb. know. See: -majawu; -mungimajawu; -mungurumi; -mungumuwu; -mingimiringarra. Ques: In Old Tiwi all these words would have had different shades of meaning but these differences are not so clear in Modern Tiwi. New Tiwi: "Ngiya luji ngirimi pili ngiya karluwu nawu awarra naki murrakupuni," ngirimi kangi wutawa. "Ngajirri awungani nimpajami, ngajirri awungani tuwanga," pirimi kangilawa. "Ngini nimpirimi awungani tuwanga api kiyi nginja yiloti wiyi luji nimpirimi propili," pirimi. "I was lost because I don't know this country," I said to them. "Don't do that again," they said to me. "If you do that again well you will be really lost for good," they said. Category: Talking or thinking.

nayi1   See main entry: nginayi. demonstrative pronoun. that (masculine, distant).

nayi2   demonstrative locative word. there (distant). Category: Direction or location.

ng-   Variant: ngi-. verb connective. connective.

nga-1   verb prefix. Gram: 1st order of verbal prefixes – subject-tense 1 • Old Tiwi: we (NON-PAST inclusive), i.e. we and you; Modern Tiwi: we (a general term, which normally only occurs with non-past verbs. See: ngampi-; mu-; ngimpi-.

2 • Old Tiwi: we (PAST inclusive), i.e. we and you. Gram: It occurs on transitive verbs with 'him' as the object and immediately before the connective link ri- before a class 1 verb root or incorporated form, ma- 'with' or ki- 'evening'. The normal form is ngarri-. See: nginti-; murri-.

nga-2   verb prefix. Gram: 6th order of verbal prefixes – indirect object Usage: Old Tiwi. See main entry: ma-. or for us.

nga-3   nominal prefix. our. Gram: abbreviated form of ngawa indicating possession on a noun nga-mantani our friend.

-nga   See main entry: -wunga. transitive verb root 3. 1 • grab, get, catch animal, take hold of.

2 • do.

ngaga   See main entry: ngawa. pronoun. we, us, our (exclusive).

ngaji   Variant: fe Þ New_Tiwi: naji. locative word. (he, she or it is) there. with you or near where you are or were; Gram: normally said when something is found that someone has been looking for, often repeated. See: awungaji; ngarra; ngarruwu. Ngaji yingarti kuwunawinana? (Do you have) a lot of money there? Category: Adverbs. Category: Adverbs.

ngaji -wuja + direction prefix or suffix   greeting to or acknowledgement of person arriving. similar to English greeting - 'Look who's coming!'. Morph: ngaji 'there' + verb with root:‑wuja + direction prefix or suffix. Ngaji a-wunu-wuja-wu. He's coming! Ngarra a-wunu-wuja japuja pili yi-ni-paya waki. He is coming home because he has finished work.

ngajingatawa   See main entry: nginingaji ngatawa. all, everything, everywhere.

ngajingawula   See main entry: nginingaji ngawula. all of us, everybody.

ngajinuwula   See main entry: nginingaji nuwila. all of you.

ngajinyitawa   See main entry: nginingaji nyitawa. all.F.

ngajirri   See main entry: ngajiti. negative word. don't. Category: Particles or conjunctions or clitics.

ngajiti   Variant: fe Þ New_Tiwi: ngajirri. negative word. don't! Gram: used in imperative (or command) sentences See: arnuka; karluwu; kawa. Ngajiti nyimp-a-ja-pirni nginja-mwaringa manjanga! Don't hit your daughter with a stick. New Tiwi: "Ngiya luji ngirimi pili ngiya karluwu nawu awarra naki murrakupuni," ngirimi kangi wutawa. "Ngajirri awani nimp-a-ja-mi, ngajirri awani tuwanga," pirimi kangilawa. "Ngini nimpi-ri-mi awani tuwanga api kiyi nginja yiloti wiyi luji nimpi-ri-mi propili," pirimi. "I was lost because I don't know this country," I said to them. "Don't do that again," they said to me. "If you do that again well you will be really lost for good," they said. Category: Particles or conjunctions or clitics.

ngajiwutawa   See main entry: nginingaji wutawa. all of them, everybody.

ngajuwanga   Variant: najuwanga; fe Þ Modern_Tiwi: ajuwanga. particle. even though, on the other hand, nevertheless, however, therefore. Ques: Some of these meanings in English seem to be opposite. The way ngajuwanga is used does not correspond directly to any of them. It seems that in each case where it occurs there is a statement of something which is different from what someone would expect. Ajuwanga ngini jirti ngirramini nu-wuni, api nyi-rra-kuruwarni awarra ngawa-rringani ngini kuriyuwu. Even if you have trouble well thank our Father. Nga-ripu-rra-y-awumi yinkiti pili arnuka karrikuwani. Ngini ngimp-a-ja-ami ngini, "Ngarruwu ngirimipi." Ngarra arnuka awarra wuntayakirayi ngajuwanga ngawuntayakirayi. We cook food for them because they have no-one. If we try to say, "They have relatives there." They don't give to them therefore we should give to them. Wutatuwu yingompa, ngajuwanga karrompi japuja yima, wangini awuta pi-nu-mu-riyi. Even though some of them lived far away they came to him. "Ngiya waya ngini ngawila ngi-ri-mungurumi awarra ngirramini ngini karluwu nga-ma-t-amurrumi karri Saturday, awinyirra wumunga karri nga-ri-karuwi. Ngajuwanga ngawa-mantawi nga-wun-ta-wani karri awinyirra wumunga. Marri?" yimi. Awarra ngawa-yuwuni yuwuntiyarra awuta Pharisees. "I know the law that we shouldn't work on Saturday and that is the day when we rest. however, we help our friends on that day, don't we?" he said. That is what our older brother said to the Pharisees. Category: Particles or conjunctions or clitics.

ngamp-   verb prefix. Gram: 1st order of verbal prefixes – subject-tense See main entry: ngampi-. we.

ngampani   See main entry: kapani. preposition. towards.

ngamparrimani   See main entry: amparrimani. particle. think mistakenly, be mistaken, think fruitlessly, do without success.

ngampi1   Usage: Old Tiwi. relative pronoun. who (plural).Masculine: ngini. Feminine: ngangi or angi. Syn: kapi. Category: Pronouns.

ngampi2   1 • preposition. to, at, in, on. Syn: kapi, ka, kangi. Category: Particles or conjunctions or clitics.

2 • locative relator. where. Syn: kapi. See: kangi. Category: Pronouns.

ngampi-   Variant: ngampu-. Usage: Old Tiwi. verb prefix. Gram: 1st order of verbal prefixes – subject-tense we (NON-PAST inclusive), i.e. we and you. Gram: It occurs with feminine verb roots and transitive verb roots with 'her' as object See: nga-; nganti-; ngimpi-; mu-.

ngampimuwila   See main entry: kapimuwila. possessive pronoun. our (your and I) people or animals, ours.

ngampingatawa   See main entry: kapingatawa. possessive pronoun. his people or animals.

ngampingawila   See main entry: kapingawila. possessive pronoun. our(s) (male people or animals).

ngampingilawa   See main entry: kapingilawa. possessive pronoun. my (people or animals).

ngampinginaki   Variant: ngampinginanki; ngampunginaki; ngampunginanki. demonstrative pronoun. these. Morph: ngampi 'who (plural)' + nginaki 'this(masculine)'.Masculine - Old Tiwi: nginaki, nginanki. Masculine - Modern Tiwi: naki, nanki. Feminine Old Tiwi: anginaki, anginanki. Feminine - Modern Tiwi: anaki, ananki. Syn: kapinginaki, kapinaki. See: kapinginayi; kapinginiyi. Category: Pronouns.

ngampinginanki   See main entry: ngampinginaki. demonstrative pronoun. these.

ngampinginayi   Variant: ngampunginayi. Usage: Old Tiwi. demonstrative pronoun. those (distant). Morph: ngampi 'who (plural)' + nginayi 'that (masculine distant)'.Masculine - Old Tiwi: nginayi. Masculine - Modern Tiwi: nayi. Feminine Old Tiwi: nganginayi, anginayi. Feminine - Modern Tiwi: anayi. Syn: kapinginayi, kapiniyi. See: ngampinginaki; ngampinginiyi. Category: Pronouns.

ngampinginiyi   Variant: ngampunginiyi. Usage: Old Tiwi. demonstrative pronoun. those (mid-distant or near addressee). Morph: ngampi 'who (plural)' + nginayi 'that (near you)'.Masculine - Old Tiwi: nginiyi. Masculine - Modern Tiwi: niyi. Feminine Old Tiwi: nganginiyi, anginiyi. Feminine - Modern Tiwi: aniyi. Syn: kapinginiyi, kapiniyi. See: kapinginanki; kapinginayi. Category: Pronouns.

ngampinginjila   See main entry: kapinginjila. possessive pronoun. your (sing, people or animals).

ngampinuwila   See main entry: kapinuwila. possessive pronoun. your(s) (people or animals).

ngampinyitawa   See main entry: kapinyitawa. possessive pronoun. her, hers (plural people or animals).

Ngampiripanyurawila   Variant: ngapiripanyurawila. plural noun. East Melville Is. regional group. Syn: Yayimpi. Category: Regional groups.

ngampirramani   See main entry: amparrimani. particle. think mistakenly.

ngampiwutawa   See main entry: kapiwutawa. possessive pronoun. their(s) (people or animals).

ngamponginyinga   See main entry: ngampwanginyinga. feminine noun. lazy female.

ngamponginyini   See main entry: ngampwanginyini. masculine noun. lazy male.

ngamponginyiwi   See main entry: ngampwanginyiwi. plural noun. lazy people.

ngampongiyinga   See main entry: ngampwanginyinga. feminine noun. lazy female.

ngampongiyini   See main entry: ngampwanginyini. masculine noun. lazy male.

ngampongiyiwi   See main entry: ngampwanginyiwi. plural noun. lazy people.

ngampu-   See main entry: ngampi-. verb prefix. Gram: 1st order of verbal prefixes – subject-tense

ngampunginaki   See main entry: ngampinginaki. demonstrative pronoun. these.

ngampunginanki   See main entry: ngampinginaki. demonstrative pronoun. these.

ngampunginayi   See main entry: ngampinginayi. demonstrative pronoun. those (distant).

ngampunginiyi   See main entry: ngampinginiyi. demonstrative pronoun. those (mid-distant or near addressee).

ngampwanginyinga   Variant: ngampwangiyinga; ngamponginyinga; ngampongiyinga; amponginyinga; ampongiyinga. feminine noun. lazy female.Masculine: ngampwanginyini. Plural: ngampwanginyiwi. See: kumwarninga; kitarrimayinga. Category: Non-physical qualities, Describing people or animals.

ngampwanginyini   Variant: ngamponginyini; ngampongiyini; ngampwangiyini; ampongiyini; amponginyini. masculine noun. lazy male.Feminine: ngampwanginyinga. Plural: ngampwanginyiwi. See: kumwarni; kitarrimayini. Category: Non-physical qualities, Describing people or animals.

ngampwanginyiwi   Variant: ngamponginyiwi; ngampongiyiwi; amponginyiwi; ampongiyiwi; ngapangwiyuwi. plural noun. lazy people.Masculine: ngampwanginyini. Feminine: ngampwanginyinga. See: kitarrimayuwi; kumwarnuwi. Parlingarri paparliwi pirimani ngini, "Ngawija wuparna." Api wutawa wangatunga pi-ri-ma-rru-wuriy-ani, "Ngamp-irti-y-alami," pirimani. Api awuta parlingarri ngawa-ampi karluwu ngapangwiyuwi. Long ago the ancestors used to say, "Let's go for bush pumpkin," they would say. So our ancestors would take a bark basket, "Well put the bush pumpkin in it," they would say. So long ago our ancestors were not lazy. Category: Non-physical qualities, Describing people or animals.

ngampwangiyinga   See main entry: ngampwanginyinga. feminine noun. lazy woman.

ngampwangiyini   See main entry: ngampwanginyini. masculine noun. lazy male.

ngamungami   Variant: ngamungamu; ngwamungwamu; amwungamwung; ngomungom; ngomungomi; fe Þ Modern_Tiwi: amomi; amom. free form verb. eat. Syn: -wapa, -mulaja. 'Jajirrima yiminga nga-wapa. ngomungomu nga-ri-mi awinyirra kwaka,' jiyimi. In three days time we will eat them. We'll eat the Xamia Palm nuts,' she said. Note: Picture by artist at Murripurtiyanuwu Catholic School Category: Body functions or actions, Food and cooking.

ngamungamu   See main entry: ngamungami. free form verb. eat.

ngan-   verb prefix. Gram: 6th order of verbal prefixes - direct object See main entry: mani-. us, you (plural).

ngangawila   See main entry: angawila. possessive pronoun. our (feminine thing or person).

ngangi   See main entry: angi. relative pronoun. who, which (feminine). Category: Pronouns.

ngangilawa   See main entry: angilawa, angilawa. possessive pronoun. my or mine (feminine thing/person).

ngangimuwila   See main entry: angimuwila. possessive pronoun. our, our (your and my) (feminine thing/person).

nganginaki   See main entry: anginaki. demonstrative pronoun. this female or feminine thing.

nganginanki   See main entry: anginaki. demonstrative pronoun. this female or feminine thing.

nganginayi   See main entry: anginayi. demonstrative pronoun. that (feminine, distant).

ngangingarra   See main entry: angingarra. possessive pronoun. his (feminine thing).

ngangingatawa   See main entry: angatawa.

ngangingawila   See main entry: angawila. possessive pronoun. our (feminine thing or person).

ngangingilawa   See main entry: angilawa. possessive pronoun. my or mine (feminine thing/person).

nganginiyi   See main entry: anginiyi. demonstrative pronoun. that (feminine) ('near/where you are').

nganginjila   See main entry: anginjila. possessive pronoun. your (sing., fem thing/person).

nganginuwanga   See main entry: anginuwanga. interrogative pronoun. which one (feminine)?

nganginuwila   See main entry: anginuwila. possessive pronoun. your(s) (plural) (feminine thing or person).

nganginyitawa   See main entry: anginyitawa. her.

ngangiwuta   See main entry: angiwuta. possessive pronoun. their(s) (feminine thing or person).

ngangiwutawa   See main entry: angiwutawa. possessive pronoun. their(s) (feminine thing or person).

ngangiya   See main entry: angiya. possessive pronoun. my (feminine thing).

ngani-   verb prefix. Gram: 6th order of verbal prefixes - direct object See main entry: mani-. us, you (plural).

nganingani   See main entry: aningani. immediately.

-nganingi-   See main entry: -waningi-. incorporated form 3. cold, heavy shade, darkness.

nganti-   verb prefix. Gram: 1st order of verbal prefixes – subject-tense Usage: Old Tiwi. we (PAST inclusive), i.e. we and you. Gram: It occurs with feminine verb roots and transitive verb roots with 'her' as object. See: ngarri-; nginti-; munti-.

nganu-   verb prefix. Gram: 6th order of verbal prefixes - direct object See main entry: mani-. us, you (plural).

ngapangwiyuwi   See main entry: ngampwanginyiwi. plural noun. lazy people.

ngapani   See main entry: kapani. preposition. towards, along by.

ngapikirayinga   Variant: api(n)kirayinga. feminine noun. good, clever, skilful hunter (feminine).Masculine: (ng)api(n)kirayini. Plural: (ng)api(n)kirayuwi. Syn: yuwanka, alikirayinga. Category: Physical qualities, Describing people or animals, Non-physical qualities, People, Hunting or fishing.

ngapikirayini   Variant: api(n)kirayini; apukurayini. masculine noun. good, clever, skilful hunter (male).Feminine: (ng)api(n)kirayinga. Plural: (ng)api(n)kirayuwi. Syn: yuwankini, alikirayini; Ant: kumwarni. Pili ngarra yilanjini ngarra apukurayini awarra naki. because of his yilanjini necklace this man is a good hunter. Category: Physical qualities, Describing people or animals, Non-physical qualities, People, Hunting or fishing.

ngapikirayiwi   See main entry: ngapikirayuwi. plural noun. good, clever, skilful hunters.

ngapikirayuwi   Variant: ngapinkirayiwi; ngapikirayiwi; api(n)kirayuwi; api(n)kirayiwi. plural noun. good, clever, skilful hunters.Masculine: ngapikirayini. Feminine: ngapikirayinga. Syn: yuwankuwi, alikirayuwi. Category: Physical qualities, Describing people or animals, Non-physical qualities, People, Human status.

ngapinkirayinga   See main entry: ngapikirayinga. feminine noun. good, clever, skilful hunter (feminine).

ngapinkirayini   See main entry: ngapikirayini. masculine noun. good, clever, skilful hunter (male).

ngapinkirayiwi   See main entry: ngapikirayuwi. plural noun. good, clever, skilful hunters.

ngapinkirayuwi   See main entry: ngapikirayuwi. plural noun. good, clever, skilful hunters.

ngapiripanyurawila   See main entry: ngampiripanyurawila. plural noun. East Melville Is. regional group.

ngarawurti   feminine noun. reef. Ques: One source gives this as a 'stone or mudstone reef' and another as 'coral reef'. In one place ngarawurtiwi is given as 'seaweed'. See: warangini. Category: Sea.

ngarikarriki   numeral. two. Syn: yuwurrara, yirrara. Ngarikarriki ngu-wini pungintaga ngini ngarra ngawa-rringani ngini kuriyuwu amintiya ngini ngiyampi ngiya-maninguwi piti-wuripura. I have two ideas (or thoughts) about our Father and about what my ancestors left behind. Note: Picture by artist at Murripurtiyanuwu Catholic School Category: Number and quantity.

ngarikutumirrijayinga   See main entry: arikutumirrinjayinga. feminine noun. woman.

ngarikutumirrijayini   See main entry: arikutumirrinjayini. masculine noun. man.

ngarikutumirrijayuwi   See main entry: arikutumirrinjayuwi. plural noun. people.

ngarikutumirrinjayinga   See main entry: arikutumirrinjayinga. feminine noun. woman.

ngarikutumirrinjayini   See main entry: arikutumirrinjayini. masculine noun. man.

ngarikutumirrinjayuwi   See main entry: arikutumirrinjayuwi. plural noun. people.

ngarikutumirrinjayuwi   See main entry: arikutumirrinjayuwi. plural noun. people.

ngarikutumunini   See main entry: arikutumurnini. masculine noun. man.

ngarikutumurnini   See main entry: arikutumurnini. masculine noun. man.

ngaringa   feminine noun. 1 • Red-tailed Black Cockatoo. Calyptorhynchus banksii;. nyirra-purnayi yirrimiruwu 'her husband is yirrimiruwu'. Note: Photo by Joy Naden Category: Birds.

2 • headdress. made from Red-tailed Black Cockatoo feathers and attached to stick or bone using bees wax. See: pawuraji; pimirntiki; palampalini; japalingini; arntumwari; kurupurraka; pwalatinga. Read: 'Towards an Understanding of the Tiwi Language/Culture Context' by Teresa A. Ward p60. Note: Picture from 'Ngawurranungurumagi Nginingawila Ngapangiraga: Tiwi-English Dictionary' Note: Photo from Tiwi Land Council Note: Photo (2) by Teresa Ward Category: Traditional religion, Ceremonial objects.

ngarra   1 • pronoun. he, him, it (masculine), his, its. See: ngatawa; ngatawamiya; ngiya; nginja; nyirra; muwa; ngawa; nuwa; wuta. Ninkiyi purruwuriyi wuta ngarra-yuwani kapi makatinga. Then he and his younger brother went to the river. Ngarra pinikiyapinagi awarra Parramikara. Api ngawa ngintuwarikimi ngamparrimani mapurtiti awunikija. Then Father McGrath sneaked up. We misatkenly thought he was a devil. Category: Pronouns, Pronouns.

2 • locative word. here. Gram: normally said when something is found ?Ngarra wuninga,? yimi ngiya-rringani. Here's a possum. Category: Direction or location.

ngarrakariki   numeral. two. See: yirrara; jajirrima; yuwurrara. Category: Physical qualities, Number and quantity.

ngarralamiya   Usage: Modern Tiwi. reflexive pronoun. himself. Morph: ngarra 'he' +‑amiya 'self'. Syn: ngatawamiya. Category: Pronouns.

ngarrama   kinship noun. his grandmother (father's mother) or cousin. Morph: ngarra 'his' +‑ama 'grandmother'. Category: Kin terms.

ngarramini   kinship noun. his grandfather or cousin. Morph: ngarra 'his' +‑amini 'grandfather'. Category: Kin terms.

ngarramini   See main entry: ngirramini. story.

ngarratuwu   topic pronoun. as for him, he (EMPHATIC), he in turn. Morph: ngarra 'he' +‑tuwu 'TOPIC'. See: ngarra; ngatawa; ngatawamiya; ngiyatuwu; ngilawatuwu; ngiyilatuwu; nginjatuwu; nginjilatuwu nyirratuwu; nyirrilatuwu; muwatuwu; muwilatuwu; ngawatuwu; ngawilatuwu; nuwatuwu; nuwilatuwu wutatuwu; wutilatuwu; wutawatuwu. Partuwa ninkiyi, ngarratuwu wawungini yu-wurtiyarra kawarri, "Aya," yimi. "Ngilawatuwu jilamara nyimpa-kirimi." After that the lizard said to the goanna, "Hey, it's my turn for you to paint me." Api ngarratuwu yimi ngini, "Kuwani yi-mant-iyarra?" yimi. Api ngawatuwu nginti-ri-mi ngini, "Karluwu. Yita wanga ngawilamiya, pili ngawa pariwani, api ngawa awarra mitaya nginti-ri-ki-mi japini awarra wurranyini," ngintirimi. Well he said "Who told you (to steal the peanuts)?" So we said "Noone. We did it on our own because we were hungry. So we stole the peanuts last night," we said. Category: Pronouns.

ngarri-   verb prefix. Gram: 1st order of verbal prefixes – subject-tense; When a class 1 verb root or incorporated form follows it the rri- is dropped before the connective link ri-. Usage: Old Tiwi. we (PAST inclusive), i.e. we and you. Gram: It occurs on most verbs, except feminine verbs and transitive verbs with 'her' as object. In Modern Tiwi the form nginti- is used for any 'we (PAST)'. See: nga-; nginti-; murri-.

ngarrilimani   kinship noun. his uncle (mother's brother), his great grandfather (mother's father's father); Morph: ngarra 'his' + yilimani 'uncle'.Reciprocal term - Masculine: ngarra-mwarti. Reciprocal term - Feminine: ngarra-mwaringa. Reciprocal term - Plural: ngarra-mwaruwi. Awarra kirijini yuwuriyi kapi tingata kiyi awungarruwu yuwunyayi ngarrilimani. That boy went to the beach and found his uncle there. Category: Kin terms.

ngarriwani   See main entry: ngarruwani. kinship noun. his younger brother.

ngarrupwaka   Variant: ngarrupoka. kinship noun. his younger sister. Morph: ngarra 'his' + yipwaka 'younger sister'. See: yimpunga; ngarruwani. Category: Kin terms.

ngarruwani   Variant: ngarriwani. kinship noun. his younger brother. Morph: ngarra 'his' + yuwani 'younger brother'. See: yuwuni; ngarrupwaka. Category: Kin terms.

ngarruwu   locative word. it's/he's/she's over there (distant). Gram: normally said when something is found that someone has been looking for, often repeated. See: ngarra; ngaji; awungarruwu. Ngawa ngintirimajunguriyi kapala kularlaga jarrikarlani. Api kiyi ngintirimi 'Ngarruwu nungi jiyimi.' We went in a boat hunting for turtle. Then we said, 'She surfaced over there.'. Category: Direction or location.

ngartakula   See main entry: ngartankula. noun. thin bush honey, sugarbag.

ngartankula   Variant: ngartakula. noun. thin bush honey, sugarbag. Ques: yingwati is the general term and it is the one most people know and use. There are several other terms for various types of 'bush honey' or 'sugarbag'. I have not personally verified the meanings given for each word. Syn: yimpara, yuwurama. See: yingwati; jamulanjini; tawurati; payawankula; jalingini; jipiyinkimi; yinjuparrura; yoyinkimi; kitirrala purtukwi; mangirripangunya; mawungunya. Category: Food and cooking, Traditional food.

ngatamiya   See main entry: ngatawamiya. reflexive pronoun. himself.

ngatawa   emphatic pronoun. he (EMPHATIC). See: ngawa; ngarratuwu; ngilawa; nginjila; nyitawa; ngawila; muwila; nuwila; wutawa. Ngatawa, ngarra puranji yimiringarra. He the great one loved (us). Awarra yimi ngatawa ngawa-yuwuni. That (is what) our older brother said. Category: Pronouns.

ngatawamiya   Variant: fe Þ Modern_Tiwi: ngatamiya. reflexive pronoun. himself. Morph: ngatawa 'he (EMPHATIC)' +‑amiya 'self'. Syn: ngarralamiya. See: ngatawa; ngilawamiya; nginjilamiya; nyitawamiya; ngawilamiya; muwilamiya; nuwilamiya; wutawamiya. Karri yimangapa kukuni api yipakuluwunyi ngatamiya kangi kukuni. Api yimi ngini, "Kama ngiya karluwu jilamara kangi ngiya jukwartanga. Yita ngiya kungiyarti." When he drank water he looked at himself in the water. So the goanna said "Why don't I have any colour on my back. I am dirty looking." Category: Pronouns.

ngatawana   See main entry: ngatawarna. masculine noun. type of shellfish, nerite.

ngatawarna   Variant: ngatawana. masculine noun. type of shellfish, nerite. Syn: wujirrima. Category: Sea or mangrove or river life, Shellfish.

ngawa   pronoun. we, us, our. Gram: Osborne has ngaga as meaning 'we (inclusive)', i.e. 'we and you' versus ngawa as meaning 'we (exclusive)', i.e. 'we but not you'. But these days it seems that people use ngawa for both meanings. See: muwa; ngaga; ngawila; ngawilamiya; ngiya; nginja; ngarra; nyirra; muwa; nuwa; wuta. Category: Pronouns.

ngawalamiya   See main entry: ngawilamiya. reflexive pronoun. ourselves.

ngawama   kinship noun. our grandmother (father's mother) or cousin. Morph: ngawa 'my' +‑ama 'grandmother'. Category: Kin terms.

ngawamini   kinship noun. our grandfather or cousin. Morph: ngawa 'our' +‑amini 'grandfather'. Category: Kin terms.

ngawa-rringani   masculine noun. our father, father (priest), God. term for 'God' shortened from ngawa-rringani ngini kuriyuwu 'our father (who is above)'. Category: Christian religion.

ngawatuwu   topic pronoun. as for us, we (EMPHATIC), we in turn. Morph: ngawa 'we' +‑tuwu 'TOPIC'. Syn: ngawilatuwu. See: ngiyatuwu; ngilawatuwu; ngiyilatuwu; nginjatuwu; nginjilatuwu; ngarratuwu; nyirratuwu; nyirrilatuwu muwatuwu; muwilatuwu; nuwatuwu; nuwilatuwu; wutatuwu; wutilatuwu; wutawatuwu. Api ngarratuwu yimi ngini, "Kuwani yimantiyarra?" yimi. Api ngawatuwu ngintirimi ngini, "Karluwu. Yita wanga ngawilamiya, pili ngawa pariwani, api ngawa awarra mitaya ngintirikimi japini awarra wurranyini," ngintirimi. Well he said "Who told you (to steal the peanuts)?" So we said "Noone. We did it on our own because we were hungry. So we stole the peanuts last night," we said. Ngawatuwu parlingarri pirrimiwintakirayani ngangi ngawa ngimpirimarrimuwu. Kuwa. wangini ngawatuwu ngangawila ngimpitimarnti. Long ago they used to give us our wives. Yes, but we want (to choose) our own. Category: Pronouns.

ngawayati   See main entry: ngawiyati. pronoun. we sharing something or doing together.

ngawila   Variant: ngawula. emphatic pronoun. we/us ourselves, we/us the great ones. See: ngawa; ngawilamiya; ngawilawanga; kangawila; ngilawa; nginjila; ngatawa; nyitawa; muwila; nuwila wutawa. Ngimpiniwayamukurigi awungarruwu kapi ngawila wangatamiya. We put down the yam where we are alone. Karri waya kuluwuta kapi winga karrikuwupi nimarra pirijaami. Nginingaji ngawula ngintiwunjarli pili ngawa ngintriwanga. Karri waya yinkitayi ngawa karluwu kirija kukunari ngintirimi kiyi nguntuwuriyi kapi ngawila tangarima. When we were in the middle of the sea nobody talked. All of us were quiet because we were afraid. When we were close (to home) we were quite happy then we went to our own homes. Category: Pronouns.

ngawilamiya   Variant: ngawulamiya; fe Þ Modern_Tiwi: ngawalamiya. reflexive pronoun. ourselves. Morph: ngawila 'we (EMPHATIC)' +‑amiya 'self'. See: ngawa; ngawila; ngilawamiya; nginjilamiya; ngatawamiya; nyitawamiya; muwilamiya; nuwilamiya wutawamiya. Api ngarratuwu yimi ngini, "Kuwani yi-man-tiyarra?" yimi. Api ngawatuwu ngintirimi ngini, "Karluwu. Yita wanga ngawilamiya, pili ngawa pariwani, api ngawa awarra mitaya nginti-ri-ki-mi japini awarra wurranyini," ngintirimi. Well he said "Who told you (to steal the peanuts)?" So we said "Noone. We did it on our own because we were hungry. So we stole the peanuts last night," we said. Category: Pronouns.

ngawilatuwu   topic pronoun. we (EMPHATIC), as for us, we in turn; Morph: ngawila 'we (EMPHATIC)' +‑tuwu 'TOPIC'. Syn: ngawatuwu. See: ngiyatuwu; ngilawatuwu; ngiyilatuwu; nginjatuwu; nginjilatuwu; ngarratuwu; nyirratuwu; nyirrilatuwu muwatuwu; muwilatuwu; nuwatuwu; nuwilatuwu; wutatuwu; wutilatuwu; wutawatuwu. Ngirringani, ngawilatuwu ngumpunginyikuruwarnami nginingaji ngatawa arimi awarra yinkiti. My Father, we are starting to ask you for everything, for food. Category: Pronouns.

ngawilawanga   Variant: ngawulawanga. Usage: Old Tiwi. pronoun. we ourselves (EMPHATIC), we too. Morph: ngawila 'we (EMPHATIC)' + wanga 'indeed'. See: ngawtuwu; ngawilatuwu; wutilawanga. Awuta Kurrinjakayi wurimi ngini "Ngawa nginta kiripwapurajuwi." Wutilawanga wurimi ngini, "Ngawa ngimpirikirimi maratinga angi arikulanga angi apakirtirruwa kanijawa yingarti. Ngawa ngimpirikirimi angi yilaruwu ampartingimi. Ngawilawanga ngimpirikirimi angi kuriyuwu ampirimi. "We're are really clever with our hands." They also say, "We make boats that are big and which carry a lot of flour. We make submarines (Lit: what goes under the water). We also make aeroplanes (Lit: what goes up above). Category: Pronouns.

ngawiyati   Variant: ngawuyati; fe Þ Modern_Tiwi: ngawayati. pronoun. we sharing something or doing together, be one body (as in Christian family). See: nuwiyati; muwiyati; wutiyati. Category: Pronouns.

ngawula   See main entry: ngawila. emphatic pronoun. we/us ourselves, we/us the great ones.

ngawulamiya   See main entry: ngawilamiya. reflexive pronoun. ourselves.

ngawuyati   See main entry: ngawiyati. pronoun. we sharing something or doing together.

ngayipwaka   Variant: ngayimpwaka; ngayipoka; ngayimpoka. kinship noun. our younger sister. Morph: ngawa 'our' + yipwaka 'younger sister'. Category: Kin terms.

ngayuwani   kinship noun. our younger brother. Morph: ngawa 'our' + yuwani 'younger brother'. Category: Kin terms.

ngi-   Variant: ngu-. Variant: ngu-. Gram: 1st order of verbal prefixes – subject-tense 1 • verb prefix. I (NON-PAST). Gram: It is the prefix used on most verbs, except ones Old Tiwi with feminine verb roots or transitive verb roots with 'her' as object. See: ngirri-; ngimpi-; nginti-. Pangarri wiyi ngi-p-akakupawurli kangilawa. Tomorrow I'll go back home. Pangarri nguwuriyi Jiliyarti. Tomorrow I'll go to Darwin.

2 • verb prefix. I (PAST). Gram: 1st order of verbal prefixes – subject-tense Gram: The normal prefix for PAST verbs is ngirri- but when a class 1 verb root or incorporated form, ma- 'with' or ki- 'evening' follows it the rri- is dropped before the connective link ri-. See: ngirri-; ngimpi-; nginti-.

3 • verb prefix. we (NON-PAST or PAST exclusive), i.e. we but not you. Gram: 1st order of verbal prefixes – subject-tense Gram: It occurs immediately before the connective link ri- before a class 1 verb root or incorporated form, on a transitive verb with 'him' as object. See: ngimpi-; nginti-; ngirri-.

4 • verb prefix. you (plural). Gram: 1st order of verbal prefixes – subject-tense Gram: It occurs when there is a negative adverb present (not a command) See: ngimpi-; nginti-; nyimpi-; nyinti-.

5 • verb prefix. away from camp, out bush. Gram: 8th order of verbal prefixes - STANCE. It normally follows pi- (or rri- etc) but occasionally it occurs on its own.

6 • verb connective. LINK. Variant: ng-; ngu-. Gram: It seems to have no actual meaning but is just used as a link between certain parts of verbs, such as before class 1 verb roots or Incorporated forms and ng- before class 3 verb roots or Incorporated forms). See: ri-; p-.

7 • verb connective. See main entry: mi-.

verb prefix. him; me. Gram: 6th order of verbal prefixes – indirect object

8 • verb prefix. See main entry: mirri-.

verb prefix. her. Gram: 6th order of verbal prefixes – indirect object

9 • nominal prefix. my. Gram: shortened form of ngiya indicating possession, occurring normally on address form of kin terms. ngi-rringani my father.

ngijamili   See main entry: nginjamili. kinship noun. grandson (woman's daughter's son).

ngijamilinga   See main entry: nginjamilinga. kinship noun. granddaughter (woman's daughter's daughter), sister's daughter's daughter.

ngijamiliti   See main entry: nginjamiliti. kinship noun. grandson (woman's daughter's son).

ngijamiluwi   See main entry: nginjamiluwi. kinship noun. grandchildren (woman's daughter's children).

ngilamiya   See main entry: ngilawamiya. reflexive pronoun. myself, I myself.

ngilawa   emphatic pronoun. I/me myself, I/me the great one. See: ngiya; ngilawamiya; ngiyatuwu; nginjila; ngatawa; nyitawa; ngawila; muwila; nuwila; wutawa. Nginta wanga ngilawa ngirrajikuruwarni api karluwu yirringintupujingayarringa. I'm the only one saying "hello" and he didn't answer me. "Ngiya ngilawa" awujingikingimamuliyamami. He is going around at night saying of himself, "I'm important'. Nyirratuwu ampirimi, "Wanga marri nginjilatuwu jarra pili ngiyatuwu waya pirringawini," ampirimi. "Muwurrapilingirri. Niyi kama ngilawa-la yimpaja ngumawunjirramurrumi?" She says, "You should take a turn for I'm tired," she says. We should take turns at the job. Why should I always be working? "Kuta kamini awuniwija kangilawa," yimi awarra tini. "I don't know who is coming to me (or to my place)," said that man. Category: Pronouns.

ngilawamiya   Variant: fe Þ Modern_Tiwi: ngilamiya; ngiyalamiya. reflexive pronoun. myself, I myself. Morph: ngilawa 'I (EMPHATIC)' +‑amiya 'self'. See: ngiya; ngilawa; nginjilamiya; ngatawamiya; nyitawamiya; muwilamiya; ngawilamiya; nuwilamiya wutawamiya; wutilamiya. Wanga ngiyatuwu ngilawamiya, ngiya arnuka ngi-rri-ja-mwari nginayi awarra ngni ngarra ngawa-rringani kangi jiyi-wa-ri-pura. But as for me, I myself haven't abandoned the teaching which our father left behind. Category: Pronouns.

ngilawatuwu   topic pronoun. I (EMPHATIC), as for me, I in turn. Morph: ngilawa 'I (EMPHATIC)' +‑tuwu 'TOPIC'. Syn: ngiyilatuwu, ngiyatuwu. See: ngiya; ngilawa; ngilawamiya; nginjatuwu; nginjilatuwu; ngarratuwu; nyirratuwu; nyirrilatuwu; muwatuwu muwilatuwu; ngawatuwu; ngawilatuwu; nuwatuwu; nuwilatuwu; wutatuwu; wutilatuwu; wutawatuwu. Partuwa ninkiyi, ngarratuwu wawungini yuwurtiyarra kawarri, "Aya," yimi. "Ngilawatuwu jilamara nyimpakirimi." After that the lizard said to the goanna, "Hey, it's my turn for you to paint me." Category: Pronouns.

-ngiliji   See main entry: -wungirliji. intransitive verb root 3. lie down, sleep, go to sleep.

-ngilijiga   See main entry: -wungirlijiga. intransitive verb root 3. lay something down on ground, knock flat.

-ngilijingiga   See main entry: -wungirlijingiga. intransitive verb root 3. lay someone on ground, put someone to sleep.

ngilinjara   See main entry: ngilinjira. noun. hair on arms (& rest of body).

ngilinjira   Variant: ngilinjara; fe Þ Modern_Tiwi: yilinjira. noun. hair on arms (& rest of body). See: yilima; yilipuga; maripilima; yirruliga; maripilimiyarti; yilimiyarti; kulijima; murrula; kayimwaga. Yilinjira ngirri-p-ukularri. Kalikali ngi-ri-makirringimi. Ngamparrimani mapurtiti ngirri-p-akuluwunyi. The hairs on my body stood on end. I ran in fright because I thought I saw a ghost. Category: Body parts and products.

ngilinya   feminine noun. raw Cycad or Xamia Palm nuts. If people eat the seeds raw then they get very sick and vomit and may even die. People used to roast the nuts in ashes, crack them and take off the outside skin and then pound them. They then soaked the resulting pulp in water for three days and nights before they made it into a damper and ate it. Read: ‘Tiwi Plants and Animals’ p40. See: takupula; yijonga; mantakalinya; maripurimika; murrintika; kwaka; minta; yingarla; -kipartungi- -majornti-; -mwarrinjingi-. Category: Plants, Plant parts, Food and cooking, Traditional food.

-ngilipi   Variant: -ngirlimpi. kinship noun. younger siblings, younger brothers and sisters.Masculine: yuwani. Feminine: yimpwaka. Anth: Term of address (when talking to the person) and term of reference (when talking about the person)Reciprocal term - Masculine: yuwuni. Reciprocal term - Feminine: yimpunga. Reciprocal term - Plural: yuwupi. See: kakaralipi. Category: Kin terms.

ngimani   Variant: ngumani; yangumani. kinship noun. great uncle (mother's mother's brother).Reciprocal term - Masculine: nginjamiliti. Reciprocal term - Feminine: nginjamilinga. Reciprocal term - Plural: nginjamiluwi. Syn: -yimintingarruwula. Category: Kin terms.

ngimaninguwi   See main entry: -maninguwi. kinship noun. my maternal grandmothers, my maternal great uncles.

ngimini   indefinite pronoun. something, something happened -now, what was it? no clear English meaning for the use of this word, seems to be used as a hesitation marker when trying to think of how to say the following action or event. This often seems to be confused with nimini by younger speakers. Gram: I have not come across a feminine form. See: amini2; arramukamini; amukamini; nimini. Ngintirimi 'Nankawi ngimini tayama yi-pirni awarra jipwajirringa.' We said "Hey here's a dingo which has killed a wallaby." Pakinya ngimp-apinagi mamana nga-p-angurlimayi kiyi ngapakurluwunyi ngimini wuta pirlamarruwi wujingimuwu api awuta nyarringaruwi. First we creep along, walking slowly, then we see some geese sitting there unaware of us so we shoot at those geese. Karri ngawunyayi yankumwani kapi warta, api ngawuningiya ngimini ngini waya jipitini, api awarra ngawapa. When we find yankumwani fruit in the bush we feel it and if it is soft we eat it. Ngiya nginti-p-alimwanjigi ngimini kapala ampinuwuja. I looked into the distance and saw a boat coming. Category: Pronouns.

ngimirani   See main entry: mirani. kinship noun. son (of a man), nephew (brother's son).

ngimp-   See main entry: ngimpi-. verb prefix. Gram: 1st order of verbal prefixes – subject-tense we (NON-PAST), you (plural NON-PAST).

ngimpa-   verb prefix. Gram: 1st order of verbal prefixes – subject-tense I-will, you (plural)-will, we-will, we try, I try. Gram: When it is followed by the EMPHATIC prefix pa- or the FRUSTRATIVE prefix wa- the prefixes join together to become ngimpa-.

ngimpala   Variant: ngipala; ngu(m)pala. noun. 1 • shoulder. Syn: takurta, yimpirata. See: ngirntaya; ngirntimukwanga; -pirrata-. Note: Photo by Jennifer Lee Category: Body parts and products.

2 • 'shoulder' dance. performed at death ceremonies by mothers-in-law and certain other relatives of the deceased (the females of the palukakari group). Read: 'Towards an Understanding of the Tiwi Language/Culture Context' by Teresa A. Ward p31. Category: Traditional religion, Ceremonies.

3 • branch (of tree). Syn: talayuwa. Note: Photo by Jennifer Lee Category: Plants, Plant parts.

ngimpalawurti   masculine noun. hunchback. Morph: ngimpala 'shoulder' +‑awurti 'lots of'. Category: Physical qualities, Describing people or animals.

ngimpaninga   feminine noun. mother of young baby. See: awirriyawiyi; panapurtiyi; wurarrika. Category: People, Human status.

ngimpi-   Variant: ngimpu-; ngimp-; ngumpi-; ngumpu-; ngump-. verb prefix. Gram: 1st order of verbal prefixes – subject-tense; When it is followed by the EMPHATIC prefix pa- or the FRUSTRATIVE prefix wa- the prefixes join together to become ngimpa-. 1 • you (NON-PAST plural). Gram: 1st order of verbal prefixes – subject-tense Gram: It is the normal form for 'you (NON-PAST plural)', except with feminine verb roots or transitive verb roots with 'him' or 'her' as object. See: nyimpi-; nginti-; nyinti-.

2 • Old Tiwi: we (NON-PAST exclusive), i.e. we but not you. Gram: It is the normal non-past form for we (exclusive), except for a transitive verb with the direct object 'him'; In Modern Tiwi - the form nga- is normally used for any 'we (NON-PAST)'. See: nga-; ngampi-; nginti-; mu-.

3 • Old Tiwi: I (NON-PAST)-her. Gram: It occurs with feminine verb roots or transitive verb roots with 'her' as object. See: ngi-; ngirri-; nginti-.

ngimpinyuwa   kinship noun. son-in-law (woman's daughter's husband). Anth: Term of address (when talking to the person)Term of reference (when talking about the person): -(m)pinyuwa. As in: ngiya-mpinyuwa my son-in-law.Reciprocal term: ngimpirinyuwa 'mother-in-law’. Category: Kin terms.

ngimpirimi   intransitive verb. we did, said or were, you (plural) did, said or were. Gram: It is used as an auxiliary verb with most free form verbs, in the quote formula of direct speech and in a few expressions where is seems to mean 'they were'. See: ngintirimi; ngirimi; yimi; jiyimi. Ngini nuwa kakirijuwi mwarliki ngimpirimi kapi winga api arntirringa ampi-nga-ta-kipiyawumi. If you children swim in the sea the box jellyfish will sting you.

ngimpirinyuwa   kinship noun. man's mother-in-law. Anth: Term of address (when talking to the person) and Term of reference (when talking about the person);Reciprocal term: ngimpinyuwa 'son-in-law’. Karri papi pirimi awungarruwu, api Simon Peter ngarra-ngimpirinyuwa ju-wuji-ngi-wuji-mil-ani awungarri. When they arrived there, Simon Peter's mother in law was lying sick. Category: Kin terms.

ngimpirrurtirri   Variant: ngumpurijirri. feminine noun. mother of son's wife. Category: Kin terms.

ngimpirrurtirrini   See main entry: ngumpurijirrini. kinship noun. cousin's husband.

ngimpu-   See main entry: ngimpi-. verb prefix. Gram: 1st order of verbal prefixes – subject-tense we (NON-PAST), you (plural NON-PAST).

ngimwaringa   my daughter. said by a woman to her daughter or her sister's daughter, said by a man to his sister's daughter. Morph: ngi 'my' +‑mwaringa 'daughter'. Anth: Alternate term of address to mwaringa Category: Kin terms.

ngimwarti   masculine noun. my son. said by a woman to her son or her sister's son, said by a man to his sister's son. Morph: ngi‑'my' +‑mwarti 'son'. Anth: Alternate term of address to mwarti Category: Kin terms.

ngin-   See main entry: mini-. verb prefix. Gram: 6th order of verbal prefixes - direct object me.

ngin-   See main entry: minyi-. verb prefix. Gram: 6th order of verbal prefixes - direct object you(sg).

ngin-   See main entry: mirri-. verb prefix. Gram: 6th order of verbal prefixes – indirect object her.

nginaki   Variant: nginanki; nanki; naki. demonstrative pronoun. this (masculine).Feminine Old Tiwi: nganginanki, nganginaki, anginanki, anginaki. Feminine - Modern or New Tiwi: anaki. Plural - Old Tiwi: kapinginanki, kapinginaki, ngampinginanki, ngampinginanki. Plural Modern or New Tiwi: kapinaki. See: nginiyi; nginayi. Awarra nginaki ngarra yi-pirni yirrajrrima jipwajirringa. This man got three wallabies. Category: Pronouns.

nginama   noun. soft crab, when changing shells. Syn: tuwulingata. See: kirimpika; wurlanga; tarati; numwakini; pujurripuka. Category: Sea or mangrove or river life, Crabs.

nginanki   See main entry: nginaki. demonstrative pronoun. this (masculine).

nginari   kinship noun. mother, aunt (mother's sister). Anth: Term of address (when talking to the person)Term of reference (when talking about the person): -naringa. Reciprocal term - Masculine: mwarti. Reciprocal term - Feminine: mwaringa. Reciprocal term - Plural: mwaruwi. See: -rringani; ngintinganinga; yilimani. Category: Kin terms.

nginayi   Variant: nayi. demonstrative pronoun. that (masculine, distant). Variant: nganginayi; anginayi. Variant: anayi. Variant: kapinginayi; ngampinginayi. Variant: kapinayi. Ngarratuwu nginayi arrikirningari. That far one is yellowish. Kuwani nginayi? Who is that (in the distance)? Category: Pronouns.

ngingaji   See main entry: nginingaji. 1 • preposition. like or similar to.

2 • conjunction. in case (something happens).

ngingaji nyitawa   See main entry: nginingaji nyitawa.

ngingaji wutawa   See main entry: nginingaji wutawa. pronoun. all of them, everybody.

ngini1   Variant: fe Þ New_Tiwi: yini. relative pronoun. who or which male or masculine thing.Feminine: ngangi, angi. Plural: ngampi, kapi. Gram: These forms occur as prefixes in a number of other pronominal forms,such as demonstratives. and possessive pronouns. Ngajiti ngimp-a-ja-mangapa kukuni ngini jirti pili wiyi jana yi-ngan-ta-pirni. Don't drink water which is bad because later you would be sick. Kilirini awarra ngi-ri-mamula ngini ngarra a-muwuni-wujirra. We call that one "staring eyes" who keeps looking at us. Ngawa pungintaga a-wu-rra-y-ajapurnimaya ngini ngarra yi-p-angiraga ngawa-yuwuni. We should turn our minds to what our older brother said. Category: Pronouns.

ngini2   Variant: fe Þ New_Tiwi: yini. preposition. about, all about. Ngirramini ngini karri ngawa kakirijuwi A story about when we were children. Ninkiyi, awuta kapi awungarra, kali pi-ri-ma-rru-wa-mi ngini awinyirra wunijaka. Then those who were here ran around with the news about the cyclone.

ngini3   Usage: Modern Tiwi. Variant: fe Þ New_Tiwi: yini. preposition. for. Ngirringani, putuputuwu ngu-wun-ta-luwa-pa ngini ngawa jirti nginti-ri-kirim-ani. Father, forgive us for the sin we have done. Category: Prepositions.

ngini4   Variant: fe Þ New_Tiwi: yini. relator. that. Gram: following a verb of speech, seeing, knowing etc introducing what is said, seen, known or introducing indirect speech. Nginta wanga nyi-rra-ami ngini, "Aga, nginari. Nginta wanga ngu-wuja kapi ngiya-mamanta," nyi-rra-ami. You should say, "Hey, mother, I am going to my friends," say. Ninkiyi, japinari ngawa-rringani yi-muwun-t-iyarra ngawa kakirijuwi, yimi ngini, "Kuwapi awuta mitaya pi-ri-mi japini awarra wurranyini?" yimi. Then in the morning our father said to us children, "Who stole the peanuts last night?" Wutatuwu yingwampa wumpu-ri-piliga ngini awinyirra jarrumwaka wu-ri-kirimi, pupuka amintiya tuwulimiya wu-ri-kirimi awinyirra jarrumwaka. Some of them teach how to make roads. They make them good and straight. Modern Tiwi: Karri yingwampa nanginta-la wu-ri-mi ngini ngiya ngi-ri-mangapa awinyirra mirripaka api awungarri jirti ngi-ri-ma. When some people keep asking me to drink beer I get angry. Category: Particles or conjunctions or clitics.

ngini5   Variant: fe Þ New_Tiwi: yini. relator. Gram: following a verb of wanting, fearing etc that. Ngawatawu ninganiwanga ngump-ati-pa-y-ajirringi-rr-amurrumi. Pili ngawatuwu waya ngump-ati-ri-wanga naki yati ngini yi-p-angirninyimi wuta murrintawi ngini yingarti nga-wi-j-amurrum-ami. We all still work timidly because we are afraid that one of those white men will come and (make us) do a lot of work. Wuta awuta tiwi karluwu pi-rri-ja-timarti ngini ngarra awarra nimarra yimi Stephen api wuta kunji pi-ri-kirimi nginiwutawa kalajarri wutiriyi yikara. Those people did not want to hear what Stephen said so they shut their ears with their hands. Api awarra King Herod yu-wurt-ikirimitiyarri ngini ngarra yi-p-angiraga John the baptist. Well King Herod was angry at what John the Baptist said. Category: Particles or conjunctions or clitics.

ngini6   Variant: fe Þ New_Tiwi: yini. conjunction. in order to, so that. Gram: introducing a clause indicating purpose Ngamp-amirali milawiyini ngini ngawa nga-ri-kirimi yikwani. We light the paperbark to make a fire. Joseph wuta Mary pi-rri-p-amungulap-ajirri ngini wuta pi-ri-marri-muw-ajirri Joseph and Mary were promised to each other that they should marry. Ngarra kalikali yu-wa-ri-m-ani ngini papi amaripaami, api karluwu, pili jurrumumi yi-ni-ri-m-ani awarra yikwani. He ran to try and get out but he couldn't because the fire was burning. Category: Particles or conjunctions or clitics. Category: Particles or conjunctions or clitics.

pili ngini   in order to, so that. Usage: Modern Tiwi?. Nuwa kapi papurungantuwi nyi-rra-majirripi-jarra amintiya kularlaga nyi-rra-mi, pili ngini kirijini ngini apalamiya yilaruwu amukuta kirijinga amp-akijiti yilaruwu. You who are pregnant sometimes lie down and sometimes walk around so that the little boy or girl inside you will float properly.

ngini7   Variant: fe Þ New_Tiwi: yini. conjunction. if. Gram: introducing a conditonal clause "Ngini nginja nyimpu-ngi-rr-ajirrigi kangi ngiya, amintiya ngini ngiya nyimpu-ngini-mamula alawura, api ngwiyi ngu-minji-rr-akirayi nginingaji ngatawa murrakupupuni a-pungi-mi," yimi awarra mapurtiti kangi ngawa-yuwuni. "If you bow down to me and call me boss, I will give you the whole world," said the devil to Our Older Brother. Ngini nyimp-uriyi warta ngajiti nyimp-a-ja-y-awurtipa. if you go to the bush, don't get lost! Category: Particles or conjunctions or clitics.

ngini8   Variant: fe Þ New_Tiwi: yini. temporal relator. when. Ngini a-mp-ati-mi-rr-anganti-kirijimi ngini tokampayi awurlanari a-ri-ki-y-anganti-paya. At daylight it is raining and then it stops in the afternoon. Category: Particles or conjunctions or clitics. Category: Particles or conjunctions or clitics.

ngini maniyati   right up until, right through, on and on. Category: Time.

ngini9   Variant: fe Þ New_Tiwi: yini. conjunction. in that, meaning. Gram: It is used to introduce a clause which expands the meaning of the previous clause Awarra wuta-tuwu a-pa-wa-y-akiyamama awarra ngini karluwu nga-ma-ta-y-ipujinga-nungitug-ajirri karluwu ngini nga-ma-ta-y-aparr-ajirri. What each says has equal value (Lit: their words are the same as each other), meaning that we shouldn't talk at the same time as others and that we shouldn't be a nuisance to each other. Awarra wuta-tuwu a-pa-wa-y-akiyamama awarra ngini karluwu nga-ma-ta-y-ipujinga-nungitug-ajirri karluwu ngini nga-ma-ta-y-aparr-ajirri. What each says has equal value (Lit: their words are the same as each other), meaning that we shouldn't talk at the same time as others and that we shouldn't be a nuisance to each other.

waya juwa ngini   only that. Karrikamini pirri-j-angiraga, waya juwa ngini jurraga pirimi. Without saying a word, they just crept up and killed them. Category: Particles or conjunctions or clitics.

ngini-   See main entry: mini-. verb prefix. Gram: 6th order of verbal prefixes - direct object me.

ngini maniyati   right up until, right through, on and on. Gram: I have no examples of maniyati without ngini. See: julupi. Ngawa yoyi ngintirimi ngini maniyati karri yartijanga ngintipipaya We danced all day until it got dark when we finished. Partuwa ninkiyi nginti-watu-p-awuriji bus japinari. Kali jiyi-m-apa ngini maniyatapa, ngini maniyatapa ngini ngirri-pi-ngi-ki-nga awurlanari-nara Galilee. Then we caught a bus in the morning. It sped right through into the afternoon until we got to Galilee. Category: Time.

nginimuwila   possessive pronoun. our (your (sing) and my Masculine thing or person); Morph: ngini 'who, which (masculine)' + muwila 'you (singular) and me (EMPHATIC)'.Feminine: (ng)angimuwila. Plural: kapimuwila, old Tiwi also: ngampimuwila. See: nginingilawa; ngininginjila; nginingatawa; ngininyitawa; nginingawila; ngininuwila; nginiwutawa. Wuntawaluwa muwa-mamanta naki nginimuwula yungukwi awuta kapunginiyi muwa-mantawi. Teach our friends our language, those friends (who are with you). Category: Pronouns.

nginingaji   Variant: fe Þ Modern_Tiwi: ngingaji; fe Þ New_Tiwi: yingaji; ningaji. 1 • preposition. like or similar to; as, such as, for instance, for example; around or about a certain time. Syn: ngintuwu. See: -ari. Awuta murruntawi pirru-wun-t-akirayi ngawa-maninguwi yingarti arramukaminawurti, nginingaji: kanijawa, walimani, paki amintiya manipirruwa. Those white men gave our grandparents lots of things like, flour, axes, tobacco and material. nginingaji namurruputi around supper time. Category: Particles or conjunctions or clitics.

2 • conjunction. in case (something happens). Ngiya yartimanyini ngu-wuriyi nginingaji pi-rri-ngin-ja-nyayi, awuta kapi wutimarti ngini wu-mini-pirni. I will go to a deserted place in case those ones who want to kill me find me and try to kill me. Category: Particles or conjunctions or clitics.

nginingaji ngatawa   Variant: fe Þ Modern_Tiwi: ngajingatawa; najingatawa. all, everything, everywhere. See: nginingaji nyitawa; nginingaji ngawila; nginingaji nuwila; nginingaji wutawa; yipiriwaya. Purru-wunga-mini yinkiti, pirri-p-alam-ani kangi tunga, kwaka, yingwati, kirimpika, ngajingatawa yinkiti. They would get food and put it in a basket, Cycad Palm nuts, honey, crab, all that food. Category: Pronouns, Direction or location. Category: Pronouns, Direction or location.

nginingaji ngatawa (murrakupupuni) apungimi or Modern Tiwi: nginingaji ngatawa (or ngajingatawa) murrakupuni (apungimi)   everywhere, the whole world. Morph: nginingaji 'like' + ngatawa 'he (EMPHATIC)' with or without murrakupupuni 'country/place' + apungimi 'it is in distance'. Parlingarri karri karrikuwapi purumuwu murrakupupuni, api yartijanga yipingima nginingaji ngatawa murrakupupuni apungimi. Long ago when nobody lived on the land, well it was dark over the whole earth.

nginingaji ngawila   Variant: nginingaji ngawula; fe Þ Modern_Tiwi: najingawula; ngajingawula; ningajingawula. all of us, everybody. See: nginingaji nuwula; nginingaji wutawa; nginingaji ngatawa; nginingaji nyitawa. Yita wanga nginingaji ngawila ngamirramurrumi ngawa-rringani. Really all of us should work for our father. Api ngawurrayamangi awarra nginingawila ngini pitimwaripira kunukurluwi, awarra ngirramini, api ngajiti ngawajamwari nginingaji ngawila tiwi ngawatirimi. And we should look after our own (culture) which the elders left for us, and none of us people should leave those laws. Category: Pronouns.

nginingaji ngawula   See main entry: nginingaji ngawila. all of us, everybody.

nginingaji nuwila   Variant: fe Þ Modern_Tiwi: ningajinuwula; najinuwula; ngajinuwula. pronoun. all of you. See: nginingaji ngawila; ngingaji wutawa; ngingaji ngatawa; nginingaji nyitawa. Nuwa waya awungaji tangarima awuma, waya nginingaji nuwila You should make camp there, all of you. Category: Pronouns.

nginingaji nyitawa   Variant: fe Þ Modern_Tiwi: ngingaji nyitawa; ngajinyitawa; najinyitawa. pronoun. everything (feminine), all of it (feminine thing). See: nginingaji ngatawa; nyitawa; nginingaji ngawila; nginingaji nuwila; nginingaji wutawa. Api karri waya ngajinyitawa kwaka kiyana, api awungarri ngamp-amukurigi kapi awarra yangamini ngini nyirra wiyi ampu-ru-kuwulumi. Kiyi ngampi-ri-pujirra punkaringa amintiya tangini, pili wiyi rawaturrunga amintiya tayampi wu-wapa awinyirra kwaka. Well when all the Cycad nuts are cooked we put them in a hole to cool off. Then we cover it with paperbark and sticks otherwise the pigs and dingoes would eat it. [MCS Book 221] Category: Pronouns. Category: Pronouns.

nginingaji nyitawa wumunga   Usage: Modern Tiwi: ngingaji nyitawa wumunga. every day. Morph: nginingaji 'like' + nyitawa 'she (EMPHATIC)' + wumunga 'day'. Ngingaji nyitawa wumunga wuta kularlaga pirimi yinkiti. Every day they searched around for food. [MCS book 155 p1]

nginingaji wutawa   Variant: ngingaji wutawa; najiwutawa; ngajiwutawa. pronoun. all of them, everybody. See: nginingaji ngawila; nginingaji nuwula; tayikuwapi. Wuta piti-ri-kuruwala kurlama, ngajiwutawa nyinganuwi. All those little people sang kurlama. Category: Pronouns.

nginingarra   possessive pronoun. his. Morph: ngini 'who(male)' + ngarra 'he'.Feminine: angarra. Plural: kapingarra. See: nginingatawa. Category: Pronouns.

nginingatawa   possessive pronoun. his. Morph: ngini 'who(male)' + ngatawa 'he (EMPHATIC)'.Feminine Old Tiwi: ngangatawa. Feminine - Modern Tiwi: angatawa. Plural: kapingatawa. Plural - Old Tiwi alternate form: ngampingatawa. See: nginingarra; ngininginjila; ngininginjila; ngininyitawa; nginimuwila; nginingawila; ngininuwila nginiwutawa. Api ngarratuwu Patakijali yipuratamiya nginingatawa yikara kangi pipwa amintiya ngimpala. So Father Gsell made the sign of the cross (Lit: touched his hands to his forehead, his chest and shoulders. Category: Pronouns.

nginingawila   Variant: nginingawula; fe Þ Modern_or_New_Tiwi: ningawula. possessive pronoun. our(s) (masculine thing or person). Morph: ngini ’who (masculine)’ + ngawila 'we (EMPHATIC)'.Feminine Old Tiwi: ngangingawila. Feminine - Modern Tiwi: angawila. Plural: kapingawila. Alternate Plural - Old Tiwi: ngampingawila. See: nginingilawa; ngininginjila; nginingatawa; ngininyitawa; nginimuwila; ngininuwila; nginiwutawa. Nyirra jingawu jiyimi nginingawula yintanga, kiyi kutupi ngintirimi. She called out our names and we jumped up. Karri ngarra alawura yima Patamankara, api ngarratuwu yi-p-angiraga-mini wungukwi nginingawila. When Father McGrath was the boss he used to speak our language. Api nga-wu-rra-yamangi awarra nginingawila ngini piti-mwaripira kunikurluwi, awarra ngirramini, api ngajiti nga-wa-ja-mwari nginingaji ngawila tiwi nga-wati-ri-mi. And we should look after our own (culture) which the elders left for us, and none of us people should leave those laws. Category: Pronouns.

nginingawula   See main entry: nginingawila. possessive pronoun. our(s) (masculine thing or person).

nginingilawa   possessive pronoun. my, mine (masculine thing or person). Morph: ngini ’who (masculine)’ + ngilawa 'I (EMPHATIC)'.Feminine Old Tiwi: ngangilawa, ngangiya. Feminine - Modern Tiwi: angilawa. Plural: kapingilawa. Plural - Old Tiwi – alternate form: ngampingilawa. See: ngininginjila; nginingatawa; ngininyitawa; nginimuwila; nginingawila; ngininuwila; nginiwutawa. Awuta ngwiyi wurimarruwariyi kapi yoni murrakupupuni nginingilawa ngirramini. They will take my word to other countries. Category: Pronouns.

ngininginjila   Variant: fe Þ Modern_Tiwi: ngininjila. possessive pronoun. your or yours (singular) masculine thing or person. Morph: ngini 'who, which (masculine)' + nginjila 'you (singular EMPHATIC)'.Feminine - Old Tiwi: nganginjila. Feminine - Modern Tiwi: anginjila, anjila. Plural - Old Tiwi: kapinginjila, ngampinginjila. Plural - Modern Tiwi: kapinjila. See: nginingilawa; nginingatawa; ngininyitawa; nginimuwila; nginingawila; ngininuwila; nginiwutawa. Ngini nyimp-itimarti nyimp-apurti Nguyuwu, api pakinya tayakurluwunyi alawura ngininginjila api permit a-min-ja-ma-j-angirri ngini nyim-pa-ani awarra jurra. If you want to come up to Bathurst Island well first see your boss about sending a permit so that you have that piece of paper (permit). Category: Pronouns.

ngininjila   See main entry: ngininginjila. possessive pronoun. your or yours (singular) masculine thing or person.

ngininuwila   Variant: ngininuwula. possessive pronoun. your or yours ( Plural Masculine thing or person); Morph: ngini ’who (masculine)’ + nuwila 'you(plural EMPHATIC)'.Feminine: anginuwila. Plural: kapinuwila, old Tiwi also: ngampunuwila.. See: nginingilawa; ngininginjila; nginingatawa; ngininyitawa; nginimuwila; nginingawila; nginiwutawa; ngini; nuwila. Category: Pronouns.

ngininyitawa   possessive pronoun. her, hers (feminine thing/person). Morph: ngini ’who (masculine)’ + nyitawa 'she (EMPHATIC)'.Feminine Old Tiwi:: nganginyitawa. Feminine - Modern Tiwi: anginyitawa, anyitawa. Plural: kapinyitawa. Plural - Old Tiwi alternate form: ngampinyitawa. See: nginingilawa; ngininginjila; nginingatawa; nginimuwila; nginingawila; ngininuwila; nginiwutawa. Category: Pronouns.

nginiwuta   possessive pronoun. their or theirs (Masculine thing or person). Morph: ngini 'who, which (masculine)' + wuta 'they'.Feminine Old Tiwi: ngangiwuta. Feminine - Modern Tiwi: angiwuta. Plural: kapiwuta. Plural - Old Tiwi alternate form: ngampiwuta. Syn: nginiwutawa. See: ngini; wutawa. Category: Pronouns.

nginiwutawa   possessive pronoun. their or theirs (Masculine thing or person); Morph: ngini 'who, which (masculine)' + wutawa 'they (EMPHATIC)'.Feminine Old Tiwi: ngangiwutawa. Feminine - Modern Tiwi: angiwutawa. Plural: kapiwutawa. Alternate Plural Old Tiwi: ngampiwutawa. See: nginingilawa; ngininginjila; nginingatawa; ngininyitawa; nginimuwila; nginingawila; ngininuwila. Wuta awuta tiwi karluwu pirrijatimarti ngini kapi ngarra awarra nimarra yimi Stephen api wuta kunji pirikirimi nginiwutawa kalajarri wutiriyi yikara. Those people did not want to hear what Stephen said so they shut their ears with their hands. Category: Pronouns.

nginiyaka   See main entry: nyirniyaka. masculine noun. Kurrajong tree.

nginiyani   See main entry: ngirniyani. masculine noun. seeds of the Kurrajong tree.

nginiyi   Variant: niyi. demonstrative pronoun. that one ('near/with you').Feminine: nganginiyi , anginiyi. Plural - Old Tiwi: kapinginiyi, ngampinginiyi. Plural - Modern Tiwi: kapiniyi. See: nginayi; nginaki. Ngarratuwu nginiyi mangumwinga. That one (near you) is striped. Niyi awungana? What is that you are saying? Category: Pronouns, Pronouns.

nginj-   See main entry: minji-. verb prefix. Gram: 6th order of verbal prefixes – indirect object you (singular).

nginja   Variant: fe Þ New_Tiwi: ja. pronoun. you (singular), your. See: nginjila; nginjilamiya; ngiya; ngarra; nyirra; muwa; ngawa; nuwa; wuta. "Ngiya nginja puranji ngirimiringarra," yimi. "I love you," he said. Nginja nyimpapa karri nginja-purnayuwi yinkiti papi wurimarrimi. You will eat when your wife brings food. "Api karluwu nginja jimatuwariyi pili waya yartijanga," jiyimi awinyirra nyirra-naringa. "Well you can't go because it's dark now," said your mother. Category: Pronouns.

nginja-   See main entry: minja-. verb prefix. Gram: 6th & 9th order of verbal prefixes – direct object & EMPHATIC you (singular)-EMPHATIC.

nginja nguwuri   you poor thing, thank you. See: nguwuri. Ninkiyi, awarra kawarri yimi ngini, "Nginja nguwuri mantani ngini ngiya jilamara jiyikirimi pupuni." Then the goanna said, "Thank you friend for painting me so well." Category: Interjections.

nginjajiringa   kinship noun. dead brother's widow. See: amparruwu; pijukwayini; pijukwayinga; piyini; piyinga. Category: Kin terms.

nginjalamiya   See main entry: nginjilamiya.

nginjama   kinship noun. your(singular) grandmother. Morph: nginja 'your (singular)' +‑ama 'grandmother'. Category: Kin terms.

nginjamilayi   See main entry: nginjamili. kinship noun. grandson (woman's daughter's son). Category: Pronouns.

nginjamili   Variant: ngijamili; nginjamilayi. kinship noun. grandson (woman's daughter's son), great nephew (sister's daughter's son). Anth: Term of address (when talking to the person);Term of reference (when talking about the person): -nginjamiliti. Feminine: nginjamilinga. Reciprocal term - Feminine: -maninga, maningawu. Reciprocal term - Masculine: ngimani. Reciprocal term - Plural: -maninguwi. See: mawanyini. Category: Kin terms.

nginjamilinga   Variant: ngijamilinga; fe Þ Modern_Tiwi: jamilinga. kinship noun. granddaughter (woman's daughter's daughter), great niece (sister's daughter's daughter). Anth: Term of address (when talking to the person) and term of reference (when talking about the person).Masculine: nginjamiliti. Plural: nginjamiluwi. Reciprocal term - Feminine: -maninga, maningawu. Reciprocal term - Masculine: ngimani. Reciprocal term - Plural: -maninguwi. See: mawanya. Category: Kin terms.

nginjamiliti   Variant: ngijamiliti; fe Þ Modern_Tiwi: jamiliti. kinship noun. grandson (woman's daughter's son), great nephew (sister's daughter's son). Anth: Term of reference (when talking about the person)Feminine: nginjamilinga. Plural: nginjamiluwi. Term of address (when talking to the person): nginjamili. Reciprocal term - Feminine: maninga. Reciprocal term - Masculine: ngimani. Reciprocal term - Plural: maninguwi. See: mawanyini. Category: Kin terms.

nginjamiluwi   Variant: ngijamiluwi; fe Þ Modern_Tiwi: jamuluwi. kinship noun. grandchildren (woman's daughter's children), great nephews and nieces (sister's daughter's children). Anth: Term of address (talking to the person) and Term of reference (talking about the person).Masculine: nginjamiliti. Feminine: nginjamilinga. Reciprocal Term - Feminine: -maninga, maningawu. Reciprocal Term - Masculine: ngimani. Reciprocal Term - Plural: -maninguwi. See: mawampi. Category: Kin terms.

nginjamini   kinship noun. your (singular) grandfather or cousin. Morph: nginja 'your (singular)' +‑amini 'grandfather'. Category: Kin terms.

nginjatuwu   topic pronoun. you (singular), you in turn. Morph: nginja 'you (singular)' +‑tuwu 'TOPIC'. Syn: nginjilatuwu. See: ngiyatuwu; ngilawatuwu; ngiyilatuwu; ngarratuwu; nyirratuwu; nyirrilatuwu; muwatuwu; muwilatuwu ngawatuwu; ngawilatuwu; nuwatuwu; nuwilatuwu; wutatuwu; wutilatuwu. Api waya ningani ngimpirimi ngini, "Nginjatuwu kamini yirruma?" Well today we say, "What is your father's totem?'. Ngawa arnuka jirti nginimuwajirri api awunganuwanga nginjatuwu ngajiti jirti nyimpajamuwu awuta. We don't hate each other so you also shouldn't hate them. Category: Pronouns.

nginjawa   emphatic pronoun. you yourself. Category: Pronouns.

nginji-   See main entry: minji-. verb prefix. Gram: 6th order of verbal prefixes – indirect object you (singular).

nginjila   emphatic pronoun. you (sing), yourself, you, the great one. See: nginja; nginjilamiya; ngilawa; ngatawa; nyitawa; ngawila; muwila; nuwila; wutawa. Ngirringani ngini nginja kuriyuwu, nginingaji ngawula arikutumurnuwi, api ngawa ngupu-rra-kirimi ngini nginja nginti-ma-ngin-ja-pungintayi pili nginja waya yati nginjila ngini ampu-nginji-liyawarntiyarri amintiya nginja warntirrana pupuni,. Our Father above, all of us make us think about you because you are the only one who is important and you are truly good. Category: Pronouns.

nginjilamiya   Variant: fe Þ Modern_Tiwi: nginjalamiya. reflexive pronoun. yourself (singular). Morph: nginjila 'you(singular EMPHATIC)' +‑amiya 'self'. See: nginja; nginjila; ngilawamiya; ngatawamiya; nyitawamiya; ngawilamiya; muwilamiya; nuwilamiya wutawamiya. Nayi kama nginjilamiya jipuwariyani. You used to just go (for food) for yourself." "Ngirripakuluwunyi yita karluwu awinyirra jimijinga, yita nyonga" ngirimi kangi nyitawa. "Awunganaga waya jipuwariyi" jiyimi. "Tanga waya nginjilamiya" jiyimi kangilawa. "I looked and it's not jimijinga, it's something else," I said to her. "You go too and get it yourself," she said to me. Category: Pronouns.

nginjilatuwu   topic pronoun. you (singular), you in turn. Morph: nginjila 'you (EMPHATIC)' +‑tuwu 'TOPIC'. Syn: nginjatuwu. See: nginja; nginjilamiya; ngiyatuwu; ngilawatuwu; ngiyilatuwu; ngarratuwu; nyirratuwu; nyirrilatuwu muwatuwu; muwilatuwu; ngawatuwu; ngawilatuwu; nuwatuwu; nuwilatuwu; wutatuwu; wutilatuwu wutawatuwu. Nyirratuwu ampirimi, "Wanga marri nginjilatuwu jarra pili ngiyatuwu waya pirringawini," ampirimi. "Muwurrapilingirri. Niyi kama ngilawala yimpaja ngumawunjirramurrumi?" She says, "You should take a turn for I'm tired," she says. "We should take turns at the job. Why should I always be working?" Category: Pronouns.

nginjilimani   kinship noun. your uncle (mother's brother), your great grandfather (mother's father's father); Morph: nginja 'your (singular)' +‑yilimani 'uncle'. Category: Kin terms.

nginjilingama   kinship noun. wife of one's aminayi. Anth: Term of address (when talking to the person) and term of reference (when talking about the person). Reciprocal terms (people in this relationship call each other the same term) Ques: I am not sure of the difference between this and anjilingama See: anjilingama. Category: Kin terms.

nginjipwaja   See main entry: ngirntipwaja. masculine noun. spine or backbone; collarbone or shoulder blade;

nginjira   noun. lower back (external kidney area). Syn: munjira. See: jukwatanga; kirruwara; mimuta; munjingira; nyintinga; yawalikarra; -mumu-; -wunginjira-. Category: Body parts and products.

nginjupwaka   Variant: nginjupoka. kinship noun. your(singular) younger sister. Morph: nginja 'your (singular)' + yimpwaka 'younger sister'. See: ngiyimpwaka. Category: Kin terms.

nginjuwani   kinship noun. your younger brother. Morph: nginja 'your (singular)' + yuwani 'younger brother'. Category: Kin terms.

ngint-   See main entry: nginti-. verb prefix. Gram: 1st order of verbal prefixes – subject-tense we.P.

nginta   particle. indeed, it's. This, together with yita and ata, is an elusive particle for which it is difficult to determine the precise meaning and usage. It adds some sort of emphasis. Gram: often used together with wanga which seems to add a sense of 'really' or 'truly'. Syn: yita. Ques: Traditionally nginta and yita appear to have had similar but different usages, nginta being used with first person (I, we) and yita with second (you) and third person (he, she, it, them). See: ata. Awinyirra yinjula kularlaga nyirra-nginjamiliti, kiyi kuwayi jiyimi, 'Nginta arramingaji yirrikipayi yimulaja ngiya-nginjamiliti,' jiyimi. The old woman looked around for her grandson and cried out, 'Maybe a crocodile has eaten my grandson.'. Api awarra kayi, nginja awungarra pili nginta wupungawama. Awu, ngiyatuwu ngini wangatamiya ngumpayapinagi. Well (we'll do) that. Listen, you stay here, because the grass is high. And I will sneak along on my own. Nginta wanga ngiya ngirramini ngumijini pili tayikuwapi juwuntiyarra ngini ngiya wanti ngirriwunipirnamani yingwampa api ngiya ningani nginja jirti ngirimiringarra. Indeed I have a grudge against you because you told lots of people that I used to go around hitting others. So now I hate you. Category: Particles or conjunctions or clitics.

nginta-   verb prefix. I may, we may. Gram: 1st order of verbal prefixes; combination of ngi- 'I' and ta- 'EMPHATIC-SUBJUNCTIVE' Nginta wanga tu-waripa api nguwunta-jiyarra, "Tani ngini ngiya nginta-y-awurij-ana?" Indeed come and say to us, "May I come in?"

nginta-   See main entry: minta-.

ngintaya   Variant: ngutaya. noun. jug. Category: Things people make, Baskets and bags, Introduced items.

ngintaya   See main entry: ngirntaya. noun. shoulder blade.

nginti-   Variant: ngint-; ngintu-; ngiti-. verb prefix. Gram: 1st order of verbal prefixes – subject-tense 1 • you (PAST plural). Gram: In Old Tiwi it does not occur with feminine verb roots or transitive verb roots with 'him' or 'her' as object. These forms are: nyinti- and nyirri-

2 • Modern Tiwi: we (PAST) (general term). Gram: It is used on most verbs, except transitive ones with 'him' as object. See: nga-; ngarri-; ngimpi-; ngampi-.

3 • Old Tiwi: I (PAST)-her. Gram: It occurs with feminine verb roots or transitive verb roots with 'her' as object. See: ngi-; ngirri-; ngimpi-.

4 • Old Tiwi: I. Gram: with negative subjunctive sense Ngini waya nginjatuwu nyimpi-ri-kipirni kurlama api ngiyatuwu arnuka kurlama ngiti-ma-ta-kipirni. If you perform the yam ceremony I wouldn't perform the yam ceremony.

ngintimini1   March fly. Syn: japijapini. Note: Photo from ‘Tiwi Plants and Animals’ p130 Category: Insects and spiders.

ngintimini2   masculine noun. selfish man. who doesn't share his food or belongings.Feminine: ngintimuka. Plural: ngintimipi. Syn: kurningini. Category: Describing people or animals, Non-physical qualities.

ngintimipi   plural noun. selfish people. who don't share their food or belongings.Masculine: ngintimini. Feminine: ngintimuka. Syn: kurninguwi.

ngintimuka   feminine noun. selfish female. who doesn't share her food or belongings.Masculine: ngintimini. Plural: ngintimipi. Syn: kurninga. Category: Non-physical qualities, Describing people or animals.

ngintinganinga   Variant: fe Þ Modern_Tiwi: yintinganinga. kinship noun. aunt (father's sister), great grandmother (mother's paternal grandmother). Anth: Term of address (when talking to the person).Term of reference (when talking about the person): -nggintinganinga. As in: ngiyantinganinga my aunt.Reciprocal term - Masculine: mirani. Reciprocal term - Feminine: miraninga. Reciprocal term - Plural: mamirampi, mirampi. See: -naringa; -yilmani; -rringani. Category: Kin terms.

ngintingarruwu   locative word. other side. of mountains or hills. See: marringarruwu; kurrukwala. Category: Direction or location.

ngintirimi   intransitive verb. we or you did, said or were. nginti- past form of 'we (not you)' or 'you (plural)', Modern Tiwi it is 'we', with no distinction between 'we (including you') and 'we (not you)'. Gram: It is used as an auxiliary verb with most free form verbs, in the quote formula of direct speech and in a few expressions where is seems to mean 'they were'. See: ngirimi; yimi; jiyimi. Karri ngawa nginti-p-angupari, api awungarri nginti-p-amarnipa kiyi mwarliki ngintirimi. When we woke up we got up and bathed.

ngintirriga   See main entry: yintirriga. masculine noun. dry twigs, kindling.

ngintirringa   See main entry: ngirntirringa. feminine noun. box jellyfish (with long tentacles), sea wasp.

ngintiti   See main entry: ngirniti. masculine noun. button jellyfish, jelly blubber.

ngintu-   See main entry: nginti-. verb prefix. Gram: 1st order of verbal prefixes – subject-tense we.P.

ngintuwu   preposition. like or similar to, as, such as, for instance, for example. Syn: nginingaji. See: -ari. Marri wanga ngawurraami ngintuwu kapinginayi ngawa-mamanta papurajuwi pirima. We should be like our friends who are good. Category: Particles or conjunctions or clitics.

nginuwani   Interrogative pronoun. which one (masculine)?Feminine Old Tiwi: nganginuwanga. Feminine - Modern Tiwi: anginuwanga. Nginuwani awarra tini mitaya yi-mi ngininginjila kunawini? Which man stole your money? Category: Interrogatives.

nginy-   See main entry: minyi-. verb prefix. Gram: 6th order of verbal prefixes - direct object you (singular).

nginyi-   See main entry: minyi-. verb prefix. Gram: 6th order of verbal prefixes - direct object you (singular).

nginyiminga   kinship noun. my sister-in-law. Anth: Term of address (when talking to the person).Term of reference (when talking about the person): -nyiminga. See: jarimukurti. Category: Kin terms.

nginyimini   kinship noun. Anth: Term of address (when talking to the person).Term of reference (when talking about the person): -nyimini. Category: Kin terms.

nginyipi   Variant: ninyipi. kinship noun. brothers-in-law, sisters-in-law, in-laws.Masculine: -nyimimi. Feminine: -nyiminga. Syn: nyimipi. Category: Kin terms.

ngipala   See main entry: ngimpala. noun. 1 • shoulder.

2 • 'shoulder' dance.

3 • branch (of tree).

ngipurnayi   Variant: ngupurnayi. kinship noun. my husband. Anth: Term of address (when talking to the person)Term of reference (when talking about the person): -purnayi. As in: nginja-purnayi your husband.Reciprocal term: ngipurnayinga 'my wife'. Category: Kin terms.

ngipurnayinga   Variant: ngupurnayinga. kinship noun. my wife. Anth: Term of address (when talking to the person)Term of reference (when talking about the person): -purnayinga. As in: nginja-purnayinga your wife.Reciprocal term: ngipurnayi 'my husband’. Category: Kin terms.

-ngira   See main entry: -ungira. Old Tiwi: feminine verb root 2; Modern Tiwi: intransitive verb root 2. (from distance), look around at, look for.

ngirarripara   free form verb. lie on side. only used for people or animals not things. See: -mili; -majirripi; -wungirliji; -akupurunga; -ajuwura; -matingiripirtimi. Ngirarripara wu-ji-ngi-mili. They are lying on their sides. Note: Photo used with permission Category: Being, Position, Body functions or actions.

ngirawiyaka   feminine noun. round 'cheeky' yam, yam ceremony. Dioscorea bulbifera. Men collect the yam and use it in the kurlama or 'sacred yam' ceremony. People may also use the yam flesh as a medicine to treat swollen and misshapen limbs and joints. They vigorously rub the flesh of the yam on to the limbs and joints. They may do this several times. It can help to cause the swelling to go down and the limbs to straighten. Syn: kurlama. See: muranga; murani; murrunkawini; kutukuta; tiyoni; wupwarna; wurtinya; wurtinyini; wulipiyawini; kukuwu. Read: 'Tiwi Plants and Animals' p43-44. Parlingarri ngawa-maninguwi ngawa-ampi pi-rri-mi-rri-ngu-wa-mung-ani ngirawiyaka. Long ago our grandparents used to prepare for kurlama. Category: Plants, Plant parts. Category: Plants, Plant parts.

ngirawiyaka -kirimi   to perform the yam or kurlama ceremony. Morph: ngirawiyaka + verb with root:‑kirimi 'make'. Ques: I am not sure if the verb can have the root: -kipirni as for the synonym kurlama. Ngarra ngirawiyaka yi-kirimi kurlama. He performed the kurlama ceremony. Note: Pictures by artists at Murripurtiyanuwu Catholic School Category: Traditional religion, Ceremonies.

ngirimi   intransitive verb. I do, I did, I say, I said, I am, I was. Morph: ngi‑'I' +‑mi 'do, say, be'. Gram: It is used as an auxiliary verb with most free form verbs, in the quote formula of direct speech and in a few expressions where is seems to mean 'I was'. See: ngintirimi; jiyimi; yimi. Ngiya kalikali ngirimi kapi jukurli. I ran to the school. "Api ngatawa ngwiyi ngawa- rringani nuwa awuta a-muku-rra-kirimi ngini mirrikuli ngimpi-ri-kirimi nginingaji ngiya waya ngirimi," yimi ngawa-yuwuni. "Well our father will make you to do miracles like I have done," said our older brother. "Awuta tayikuwapi karri ngiya piraya ngirimi, api pupuni muni-mamula," wurimi awuta kapi papurajuwi wurimamuliya. "Those many people will see me when I pray, and will call me good," say those people who call themselves good. "Ngiya ngum-pa-jiyarra awarra nginayi ngawa mantani," ngirimi. "I will tell our friend," I said. Parlingarri ngiya muliga karri ngiya karrikamini kunawuni amintiya yinkiti api waya ningani ngiya kukunari ngirimi yimpaja, pili ngawa-rringani arikirimi ngiya ngini karluwu worry ngirimi wurrupiya amintiya yinkiti." Awarra ngirramini awarra Paul yikirimi kapi awarra punkaringini. Long ago I got cranky when I didn't have any money or food but these days I'm always happy because our father makes me not worry about money or food. That is what Paul wrote on paper.

ngirimika   Variant: ngirumuka; ngirimuka. kinship noun. female relative, member of one's own totemic group.Masculine: ngirimini. Plural: ngirimimpi. Category: Kin terms.

ngirimimpi   Variant: ngirimipi. kinship noun. relatives, family, member of one's own totemic group.Masculine: ngirimini. Feminine: ngirimika. Category: Kin terms.

ngirimini   kinship noun. male relative, member of one's own totemic group.Feminine: ngirimika. Plural: ngirimimpi. Category: Kin terms.

ngirimipajirri   noun. related to each other. Morph: ngirimimpi 'relatives' +‑ajirri 'each other'. Wutatuwu tiwi, kapi wuta ngirimip-ajirri kapi natinga japuja a-ri-muki-ma, api ngini wu-ri-ma-j-irruma-warri, ngarratuwu ngarra-mamirampi amintiya ngarratuwu awunganuwanga ngarra-mamirampi, api karri wuruwarri, api karri ngwiyi wurimukupaya yipurrini api awungarri wupumorajirri,>> yimi ngawa-yuwuni. Category: Kinship.

ngirimipi   See main entry: ngirimimpi. kinship noun. relatives, relations, member of one's own totemic group.

ngirimuka   See main entry: ngirimika. kinship noun. relative, relation.

ngirini   masculine noun. 1 • mussel shell (from cooked mussel). used for sharpening things. See: jukwarringa; jimparima; mulungituka; yirrinkiriyampi. Category: Shellfish, Tools or utensils.

2 • money. Syn: kuwunawini, wurrukwati. See: pwaja. Category: Introduced items.

ngirinyuwa   kinship noun. man's father-in-law, uncle (father's sister's husband), son-in-law (man's daughter's husband). Anth: Term of address (when talking to the person) and term of reference (when talking about the person).Plural: ngirinyuwi. Reciprocal terms (people in this relationship call each other by the same word). See: -pinyuwa. Category: Kin terms.

ngirinyuwi   kinship noun. fathers in law (spouse's father); man's sons in law (daughter's husband), father's sister's husbands.Singular: ngirinyuwa. Category: Kin terms.

-ngirlayi   See main entry: -wungirlayi. transitive verb root 3. camp with, live with.

-ngirliji   See main entry: -wungirliji. intransitive verb root 3. lie down, sleep, go to sleep.

-ngirlijiga   See main entry: -wungirlijiga. intransitive verb root 3. lay something down on ground, knock flat.

-ngirlijingiga   See main entry: -wungirlijingiga. intransitive verb root 3. lay someone on ground, put someone to sleep.

-ngirlimpi   See main entry: -ngilipi. kinship noun. younger brothers and sisters.

ngirniti   Variant: ngintiti. masculine noun. button jellyfish, jelly blubber. Syn: jimpiliti. See: ngirntirringa; arntirringa. Category: Sea or mangrove or river life, Sea or mangrove or river life.

ngirntaya   Variant: ngintaya. noun. shoulder blade. Syn: ngirntimukwanga, ngirntipwaja. See: ngimpala; takurta; yimpirata; -pirrata-. Category: Body parts and products.

ngirntimukwanga   Variant: ngirtimukwanga. masculine noun. shoulder blade, shoulder joint. Morph: ngirnti‑'shoulder' + mukwanga 'stone axe'. Syn: ngirntaya, ngirntipwaja. See: ngimpala; takurta; yimpirata; -pirrata-. Category: Body parts and products.

ngirntipwaja   Variant: nginjipwaja. masculine noun. spine or backbone; collarbone or shoulder blade; Ques: These various meaning have been given and also the variation, nginjipwaja, ngintipwaja and even ngintiripwaja. There may have been two different words at one time which have now merged, with 'backbone' as the meaning most generally known. Morph: ngirnti 'shoulder' + pwaja 'bone'. Syn: pitimini. See: ngirntaya; ngirntimukwanga; ngimpala; takurta; yimpirata -pirrata-. Category: Body parts and products.

ngirntirringa   Variant: ngintirringa. feminine noun. box jellyfish (with long tentacles), sea wasp. Chironex fleckeri. Syn: arntirringa. See: ngirniti; jimpiliti. Note: Picture from 'Ngawurranungurumagi Nginingawila Ngapangiraga: Tiwi-English Dictionary' and Photo from 'Tiwi Plants and Animals' p132 Category: Sea or mangrove or river life.

ngirr-   See main entry: mirri-. verb prefix. Gram: 6th order of verbal prefixes – indirect object her.

ngirramini   Variant: ngarramini. masculine noun. 1 • story, talk, message, words, news; law. See: nimarra; -wa-. Awarra naki ngirramini ngini Murlankinya amintiya ngarra-purnayinga Jilaminawu. This story is about Murlankinya and his wife Jilaminawu. Waya juwa awarra ngirramini awamparri. That's the end of that story. Kapi nuwa kirrakunukurluwi ngi-mpi-ri-mamul-amiya nuwula nyin-ta-pirtangay-apa ka ngiya ngimp-angiraga ngini ngirramini ata. You who call yourselves elders, listen to what I am saying. Ngimpi-ri-wa-y-alam-ami awarra nginaki ngirramini. I'm starting to put this on (tape). Api waya awarra arikulani ngirramini wutilatuwu pirri-wu-ja-kiringirri amintiya kapi ningani jurra wati-ri-kirimi wutilatuwu wu-ja-kiringirri awarra ngirramini. They (disciples) in turn followed that large amount of teaching. And those who conduct church all over the world today they in turn copy that teaching. Ngarra yi-munguruma-mini nginingajingatawa ngirramini yu-wunjirriku-wa-mi. He was very fluent in the language. Lit: He used to know how to speak all the words.. Api wutatuwu purru-wuji-ngu-wayorr-ani awarra kirijini ngini awarra ngirramini, api ngarratuwu pupuni yi-p-angiraga-mini. Well they were asking the young boy about the law, and he spoke well. Category: Language. Category: Language. Category: Language. Category: Language.

jirti ngirramini   bad talk, bad news, bad things, bad luck, trouble. Morph: jirti 'bad' + ngirramini 'talk. Kama jirti ngirramini nyimpangiraga? Why are you saying bad things? Ajuwanga ngini jirti ngirramini nu-wuni, api nyi-rra-kuruwarni awarra ngawa-rringani ngini kuriyuwu. Even if you have trouble well thank our Father.

pumpuni ngirramini   good news, good things, good luck. Ninkiyi, awarra yingumpunila yu-wuni-ki-jiyarra, yi-ki-mi ngini, "Awi," yi-ki-mi. "Nuwa ngajiti ngimpa-ja-ku-wanga. Nginta pupuni ngi-ni-ri-ki-ma-rru-wa-riyi ngirramini," yi-ki-mi. Then the angel spoke to them at night, saying, "Hey!" he said. "Don't be afraid. I bring you good news." "Api ngini ngawa nga-p-apunya awarra pupuni ngirramini ngini ngarra a-man-tiyarra ngawa api awarra nga-wunyawu ngini jirti nginti-ri-kirim-ani. Api ngawa warntirrana nga-rra-pitingaya awarra ngirramini nginingatawa api kuwa nga-wurrami awarra." awarra Paul yikirimi kangi awarra punkaringini. "Well if we follow the good teaching which he tells well we will we will throw away the bad which we have done. And we should listen properly to that teaching and obey it." that is what Paul wrote in that letter.

ngirramini -marruriyi   take message. Morph: ngirramini 'story' + verb with stem:‑marruriyi 'take'. Awuta majatawi pi-ri-marruriyi awarra ngirramini kapi awarra alawura. The police took the message to the boss. Category: Talking or thinking.

2 • trouble. Wuta pu-ru-warri nyirra-mantanga api yi-p-alirra awarra ngirramini. Two friends fought and then that trouble spread. Modern Tiwi: Awarra ngirramini ngini wu-p-ukilimirr-ajirri ngini kakirijuwi karri payiti wu-ri-mi api awungarri nyirratuwu awinyirra kirijinga nyirra-naringa ampi-nu-riyi kapi naki nyonga nyirra-naringa. Trouble occurs with people growling at each other is when children fight, and one mother will go to the other mother. Wuta pu-ru-warri nyirra-mantanga api yi-p-alirra awarra ngirramini. Two friends fought and then that trouble spread. Modern Tiwi: Awarra ngirramini ngini wu-p-ukilimirr-ajirri ngini kakirijuwi karri payiti wu-ri-mi api awungarri nyirratuwu awinyirra kirijinga nyirra-naringa ampi-nu-riyi kapi naki nyonga nyirra-naringa. Trouble occurs with people growling at each other is when children fight, and one mother will go to the other mother. Wuta pu-ru-warri nyirra-mantanga api yi-p-alirra awarra ngirramini. Two friends fought and then that trouble spread. Modern Tiwi: Awarra ngirramini ngini wu-p-ukilimirr-ajirri ngini kakirijuwi karri payiti wu-ri-mi api awungarri nyirratuwu awinyirra kirijinga nyirra-naringa ampi-nu-riyi kapi naki nyonga nyirra-naringa. Trouble occurs with people growling at each other is when children fight, and one mother will go to the other mother. Wuta pu-ru-warri nyirra-mantanga api yi-p-alirra awarra ngirramini. Two friends fought and then that trouble spread. Modern Tiwi: Awarra ngirramini ngini wu-p-ukilimirr-ajirri ngini kakirijuwi karri payiti wu-ri-mi api awungarri nyirratuwu awinyirra kirijinga nyirra-naringa ampi-nu-riyi kapi naki nyonga nyirra-naringa. Trouble occurs with people growling at each other is when children fight, and one mother will go to the other mother. Wuta pu-ru-warri nyirra-mantanga api yi-p-alirra awarra ngirramini. Two friends fought and then that trouble spread. Modern Tiwi: Awarra ngirramini ngini wu-p-ukilimirr-ajirri ngini kakirijuwi karri payiti wu-ri-mi api awungarri nyirratuwu awinyirra kirijinga nyirra-naringa ampi-nu-riyi kapi naki nyonga nyirra-naringa. Trouble occurs with people growling at each other is when children fight, and one mother will go to the other mother. Wuta pu-ru-warri nyirra-mantanga api yi-p-alirra awarra ngirramini. Two friends fought and then that trouble spread. Modern Tiwi: Awarra ngirramini ngini wu-p-ukilimirr-ajirri ngini kakirijuwi karri payiti wu-ri-mi api awungarri nyirratuwu awinyirra kirijinga nyirra-naringa ampi-nu-riyi kapi naki nyonga nyirra-naringa. Trouble occurs with people growling at each other is when children fight, and one mother will go to the other mother.

ngirramini -akinapugi   speak violently to someone. Morph: ngirramini 'story/trouble' +‑akinapugi 'shake'. Syn: -wayakilingamugi. See: -kipiyawumi; yikwani; jira. Kama nginja ngirramini ngimpu-nguwun-t-i-y-akinapugi Why do you speak violently to us? Ques: not sure what the -i- means

ngirramini -akirayi   give someone trouble. Morph: ngirramini 'trouble' + verb with root:‑akirayi 'give'. Syn: ngirramini -kirimi fe Þ or -amunguli. See: ngirramini; wangilinjingini. Yati tini arrami a-p-akirayi ngarra-purnayi ngirramini ngini karluwu amp-awumi yinkiti. A man will maybe give his wife trouble if she doesn't cook him food.

ngirramini -kirimi or -amunguli   make trouble. Morph: ngirramini 'trouble' + verb with root:‑kirimi or‑amunguli. See: -akirayi ngirramini; wangilinjingini. Karri kirijini karluwu kuwa a-ri-mi kangi ngarra-naringa api awinyirra arrami ampi-ri-kirimi ngirramini arikulani. When a little boy does not obey his mother she will maybe make trouble for him. Ngirramini wu-p-amungul-ajirri They make trouble for each other.

ngirramini -orlipirri   Usage: Old Tiwi. hold a grudge, have something against someone. Morph: ngirramini 'trouble' +‑orlipirri 'carry'. Syn: ngirramini -wini. Category: Talking or thinking.

ngirramini -wini   hold a grudge, have something against someone. Gram: Old Tiwi: May have indirect object prefix Morph: ngirramini 'trouble' +‑wini 'have'. Syn: ngirramini -orlipirri. Ngarra ngirramini a-wuni kangi ngarra-mantani pili mitaya yimi nginingatawa kunawini. He has a grudge against his friend because he stole his money. Nginta wanga ngiya ngirramini ngu-minji-ni pili tayikuwapi ju-wuntiyarra ngini ngiya wanti ngirri-wuni-pirn-am-ani yingwampa api ngiya ningani nginja jirti ngi-ri-miringarra. Indeed I have a grudge against you because you told lots of people that I used to go around hitting others. So now I hate you. Category: Talking or thinking, Feeling.

ngirri-   Variant: ngurru-. verb prefix. 1 • I (PAST). Gram: 1st order of verbal prefixes – subject-tense; When a class 1 verb root or incorporated form follows it the rri- is dropped before the connective link ri-.

2 • we (PAST exclusive)-him, i.e. we but not you. Gram: 1st order of verbal prefixes – subject-tense \re * Gram: It occurs with transitive verb roots when the object is 'him'. The normal prefix is nginti-.

ngirri-   See main entry: mirri-. verb prefix. Gram: 6th order of verbal prefixes – indirect object or for her.

-ngirri   See main entry: -wungirri. transitive verb root 3. talk about.

ngirrikati   Variant: yirrikati. masculine noun. White-breasted Sea Eagle. Haliaeeetus leucogaster.. Syn: jankinanki. See: kutulakini; yirrimiruwu; yimpirnika; jiringini; murtati; turtijuka; pirlipirlingini; paparanyini; jiringini. Note: Photo from ‘Tiwi Plants and Animals’ p102 and Picture from 'Ngawurranungurumagi Nginingawila Ngapangiraga: Tiwi-English Dictionary' Category: Birds, Birds of prey.

ngirringani   kinship noun. my father. Morph: ngi‑'my' +‑rringani 'father'. Anth: Term of address (when talking to the person), It is also used when addressing God in prayer.Term of reference (when talking about the person): pronoun + -rringani 'father'. Reciprocal term - Masculine: mirani. Reciprocal term - Feminine: miraninga. Reciprocal term - Plural: mamirampi. Category: Kin terms.

ngirringirri   1 • free form verb. shine, reflect light, flash. See: mirlimirli; karawu; jurrimumi. Ngirringirri ampi-jingi - mi awinyirra warnarringa. The sun is shining. Ngawa-yuwuni ngirringirri yi - mi karri yipapurti kuriyuwu kapi jupunyini. Our older brother shone when he went up the mountain. Category: Light, Change of position or state.

2 • masculine noun. glory. Api kiyi karri wiyi awarra ngawa-yuwuni anupakupawurli kapi awungarra naki murrakupuni, api ngawa wiyi awungarri warntirrana kukunari ngarimi. Ngarra wiyi awungarri ngirri-ngirri arimi awarra ngawa-yuwuni. So then when our older brother comes back to this earth we will be truly happy. At that time he will shine, our older brother. (Translating: so that you will be happy and full of joy when Christ comes again in glory. (1 Peter 4:13 - CEV).

ngirumuka   See main entry: ngirimika. kinship noun. relative, relation.

ngitampunga   feminine noun. type of snake. Category: Snakes.

ngiti-   See main entry: nginti-. verb prefix. Gram: 1st order of verbal prefixes – subject-tense

ngiya   pronoun. I, me, my. See: ngilawa; ngilawamiya; nginja; ngarra; nyirra; muwa; ngawa; nuwa; wuta. Amintiya ngini nginja-maninga api ngini ampirimi "Nginjamili ngiyatuwu kukuni tamarruwa pili ngiya pujunki ngirima," api nginja kuwa tami. And if your grandmother says, "Granddaughter, bring me some water because I am thirsty," well obey her. Ngiya nguwuja kapi ngiya-mamanta. I'm going to my friends. Ninkiyi, awarra kawarri yimi ngini, "Nginja nguwuri mantani ngini ngiya jilamara jiyikirimi pupuni." Then the goanna said, "Thank you friend for painting me so well." Category: Pronouns.

ngiyalamiya   See main entry: ngilawamiya. reflexive pronoun. myself, I myself.

ngiyama   kinship noun. my grandmother (father's mother) or cousin. Morph: ngiya 'my' +‑ama 'grandmother'. Category: Kin terms.

ngiyamini   See main entry: -amini. kinship noun. my grandfather or cousin. Morph: ngiya‑'my' +‑amini 'grandfather'.

ngiyampi   kinship noun. my paternal grandparents. Anth: Term of address (when talking to the person).Term of reference (when talking about the person): -ampi. Reciprocal term - Masculine: mawanyini. Reciprocal term - Feminine: mawanya. Reciprocal term - Plural: mawampi. Category: Kin terms.

ngiya-ngilipi   kinship noun. (my) younger brothers and sisters. Anth: Term of address (when talking to the person).Term of reference (when talking about the person): -ngilipi. Reciprocal term - Masculine: yuwuni 'older brother'. Reciprocal term - Feminine: yimpunga 'older sister'. Reciprocal term - Plural: yuwupi 'older siblings'. Category: Kin terms.

ngiyatuwu   topic pronoun. I (EMPHATIC), as for me, I in turn. Morph: ngiya 'I' +‑tuwu 'TOPIC'. Syn: ngiyilatuwu, ngilawatuwu. See: ngilawa; ngilawamiya; nginjatuwu; nginjilatuwu; ngarratuwu; nyirratuwu; nyirrilatuwu; muwatuwu muwilatuwu; ngawatuwu; ngawilatuwu; nuwatuwu; nuwilatuwu; wutatuwu; wutilatuwu; wutawatuwu. Ngiyatuwu jilamara nyimpakirimi kangi ngiya jukwartanga. Paint my back (for me). "Manya. Ngiyatuwu waya nguwuja," ngirimi kangi awinyirra murrintaka. "OK, I'll go now, " I said to the white woman. Nyirratuwu ampirimi, "Wanga marri nginjilatuwu jarra pili ngiyatuwu waya pirringawini," ampirimi. "Muwurrapilingirri. Niyi kama ngilawa-la yimpaja ngumawunjirramurrumi?" She says, "You should take a turn for I'm tired," she says. "We should take turns at the job. Why should I be the only one always working?" Wanga ngiyatuwu ngilawamiya, ngiya arnuka ngirrijamwari nginayi awarra ngni ngarra ngawarringani kangi jiyiwaripura. But as for me, I myself haven't abandoned the teaching which our father left behind. Category: Pronouns.

ngiyilatuwu   pronoun. I in turn, my turn. Morph: ngiyila 'I (EMPHATIC)' +‑tuwu 'TOPIC'. Ques: There is no form ngiyila currently in use, but it is probably an old form of emphatic pronoun, similar to others such as, ngawila, nginjila. Syn: ngilawatuwu, ngiyatuwu. See: nginjatuwu; nginjilatuwu; ngarratuwu; nyirratuwu; nyirrilatuwu; muwatuwu; muwilatuwu; ngawatuwu ngawilatuwu; nuwatuwu; nuwilatuwu; wutatuwu; wutilatuwu; wutawatuwu. Category: Pronouns.

ngiyilimani   kinship noun. my uncle (mother's brother), my great grandfather (mother's father's father); Anth: Term of address (when talking to the person) and term of reference (when talking about the person) Morph: ngiya 'my' +‑yilimani 'uncle'.Reciprocal term - Masculine: ngiya-mwarti. Reciprocal term - Feminine: ngiya-mwaringa. Reciprocal term - Plural: ngiya-mwaruwi. Category: Kin terms.

ngiyimpoka   See main entry: ngiyipwaka. kinship noun. my younger sister.

ngiyimpwaka   See main entry: ngiyupwaka. kinship noun. my younger sister.

ngiyipoka   See main entry: ngiyipwaka. kinship noun. my younger sister.

ngiyipwaka   See main entry: ngiyipwaka. kinship noun. my younger sister.

ngiyupwaka   Variant: ngiyimpwaka; ngiyipwaka; ngiyipoka; ngiyimpoka. kinship noun. my younger sister. Morph: ngiya 'my' + yimpwaka 'younger sister'. See: nginjupwaka. Category: Kin terms.

ngiyuwani   kinship noun. my younger brother. Morph: ngiya 'my' + yuwani 'younger brother'. Category: Kin terms.

ngiyuwupi   kinship noun. (my) older brothers and sisters, older siblings. Term of address (when talking to the person).Term of reference (when talking about the person): -yuwupi. Reciprocal term - Masculine: yuwani 'younger brother'. Reciprocal term - Feminine: yimpwaka 'younger sister'. Reciprocal term - Plural: -ngilipi 'younger siblings'. Category: Kin terms.

ngomungom   See main entry: ngamungami. free form verb. eat.

ngomungomi   See main entry: ngamungami. free form verb. eat.

ngotiniyi   noun. vagina. Syn: punkwati, yimwara. Category: Body parts and products.

ngu-   See main entry: ngi-. verb prefix. Gram: 1st order of verbal prefixes – subject-tense I.

ngu-   See main entry: ngi-. verb connective.

ngu-   See main entry: mi-. verb prefix. Gram: 6th order of verbal prefixes – indirect object or for me, or for him.

ngu-   See main entry: pi-. verb prefix. Gram: 8th order of verbal prefixes - STANCE

nguji-   See main entry: wunji-. verb prefix. Gram: 7th order of verbal prefixes - aspect 1 • continuing, 'CONTINUOUS'.

2 • is beginning, starting.

3 • accidentally, by mistake, mistakenly.

4 • a long way away, at a distance.

ngulinjini   See main entry: wulinjini. free form verb. laugh, play, mock.

ngumani   See main entry: ngimani. kinship noun. great uncle (mother's mother's brother).

ngump-   See main entry: ngimpi-. verb prefix. Gram: 1st order of verbal prefixes – subject-tense we.NP.

ngumpa-   See main entry: ngimpa-.

ngumpala   See main entry: ngimpala. noun. 1 • shoulder.

2 • 'shoulder' dance.

3 • branch (of tree).

ngumpi-   See main entry: ngimpi-. verb prefix. Gram: 1st order of verbal prefixes – subject-tense we.NP.

ngumpu-   See main entry: ngimpi-. verb prefix. Gram: 1st order of verbal prefixes – subject-tense we.NP.

ngumpurijirri   kinship noun. mother of son's wife.Masculine: ngumpurijirrini. Plural: ngumpurijirruwi. Anth: Reciprocal term Category: Kin terms.

ngumpurijirrini   Variant: ngimpirrurtirrini. kinship noun. husband of man's son's daughter, father of one's timintinga, husband of one's amawu.Feminine: ngumpurijirri. Plural: ngumpurijirruwi. Anth: Reciprocal terms. Category: Kin terms.

ngumpurijirruwi   kinship noun. parents of one's timintinga.Masculine: ngumpurijirrini. Feminine: ngumpurijirri. Category: Kin terms.

ngumwarni   masculine noun. hole in mud, as made by crocodile. Ques: I am not sure if this merely a depression in the mud or if it can be made by anything besides a crocodile. See: yangamini; yangamunga. Category: Mangroves.

ngun-   See main entry: mini-. verb prefix. Gram: 6th order of verbal prefixes - direct object me.

ngunantaga   free form verb. be bereaved of child. Category: Human status, Kinship.

ngunantaka   See main entry: wunarntaka. feminine noun. woman bereaved of child.

ngunantani   See main entry: wunarntani. masculine noun. male bereaved of child. Category: People, Human stages, Describing people or animals.

ngunantawi   See main entry: wunarntawi. plural noun. people bereaved of child or nephew or niece.

ngunaringa   feminine noun. Pandanus (with many branches). See: miyaringa. Category: Plants, Palms.

ngunarntani   See main entry: wunarntani. masculine noun. male bereaved of child.

nguni-   See main entry: mini-. verb prefix. Gram: 6th order of verbal prefixes - direct object me.

nguninga   See main entry: wuninga. feminine noun. possum.

ngunji-   See main entry: wunji-. verb prefix. Gram: 7th order of verbal prefixes - aspect 1 • continuing, 'CONTINUOUS'.

2 • is beginning, starting.

3 • accidentally, by mistake, mistakenly.

4 • a long way away, at a distance.

nguntirrini   Variant: ngutirrini. masculine noun. Osprey. Pandion haliaetus. Syn: purruti, piparanyini. Note: Photo from ‘Tiwi Plants and Animals’ p101 Category: Birds, Birds of prey.

ngup-   See main entry: mupu-. verb prefix. Gram: 6th order of verbal prefixes – indirect object or for us.

ngupala   See main entry: ngimpala. noun. 1 • shoulder.

2 • 'shoulder' dance.

3 • branch (of tree).

ngupu-   See main entry: mupu-. verb prefix. Gram: 6th order of verbal prefixes – indirect object or for us.

ngupunga   See main entry: wupunga. feminine noun. grass.

ngupurnayi   See main entry: ngipurnayi. kinship noun. my husband.

ngupurnayinga   See main entry: ngipurnayinga. kinship noun. my wife.

ngurarri   See main entry: wiyarri. adverb. also, too.

-ngurlayi   See main entry: -wungirlayi. transitive verb root 3. camp with, live with.

ngurranya   See main entry: wurranya. feminine noun. Pandanus nut(s) or fruit.

ngurranyini   See main entry: wurranyini. masculine noun. peanut(s).

ngurrari   locative word. near, around about. See: yinkitayi. Wutatuwu yingwampa kapi awungarruwu murrakupupuni pu-nu-wuriyi ngurrari kapi awinyirra makatinga ngangi wumpu-ri-mangi-mamula Jordan. Some came from the country around the river they called the Jordan. [Old Tiwi Matthew 3:5] Category: Direction or location.

ngurraripi   plural noun. people with lots of children. Syn: wurarripi. Ques: I have only two examples but it is possibly an older version of wurarripi. It possibly has or had corresponding masculine and feminine singular forms: ngurrarini and ngurrarika.

ngurrinyini   See main entry: wurrinyini. masculine noun. ant bed, termite mound.

ngurru-   See main entry: ngirri-. verb prefix. Gram: 1st order of verbal prefixes – subject-tense I, we. See main entry: mirri-.

or for her. Gram: 6th order of verbal prefixes – indirect object

ngurruwunjila   See main entry: wurrinjila. free form verb. sniff around (for food), smell.

ngutaya   See main entry: ngintaya. noun. jug.

ngutirrini   See main entry: nguntirrini. masculine noun. Osprey.

nguwana   Variant: yinguwana. noun. lower leg, shin. Syn: yimpitarruraga. See: pitipwaja; yirrikarla; yinkala; rapugi; yirranikara; kiripayuwa. Category: Body parts and products.

nguwun-   See main entry: muwuni-. verb prefix. Gram: 6th order of verbal prefixes - direct object or for us.

nguwuni-   See main entry: muwuni-. verb prefix. Gram: 6th order of verbal prefixes - direct object or for us.

nguwunta-   See main entry: muwunta-.

nguwunu-   See main entry: muwuni-. verb prefix. Gram: 6th order of verbal prefixes - direct object See main entry: muwuni-. us.

nguwurayi   interjection. sorry for. Morph: nguwuri +‑ayi. Gram: with pronoun before it See: nguwuri. Category: Interjections.

nguwuri   predicative. poor thing!, sorry. Gram: always preceded by pronoun. Nginja nguwuri. You poor thing!; I'm sorry for you. Ngarra nguwuri. I'm sorry for him. Category: Interjections. Nginja nguwuri ngini ngirri-min-ja-y-angirri. I'm sorry that I pushed you. Api karri papi jiyimi awungarruwu kapi ngawa-yuwuni japuja yima awinyirra yimparlinya, api ninkiyi ji-mirri-ngilima yimpula kapi ngatawa yu-wuji-ngi-muw-ani, api jiyimi ngini, "Nginja nguwuri," jiyimi. "Ngiyatuwu ngiya-moringa ata apalamiya mapurtiti," jiyimi. "Api manya ngu-wa-nginji-rra-timarti ngini nyi-ma-t-arirri," jiyimi awinyirra yimarlinya. So when the woman arrived at where our older brother lived, she knelt down where our older brother was sitting, saying, "I'm sorry," she said. "I, your daughter, have an evil spirit in me," said the woman. [Old Tiwi Mark 7:25] Category: Interjections. Category: Interjections.

nginja nguwuri   thank you.

nguyi   See main entry: wiyi. temporal word. later, in future, will.

Nguyuwu   proper noun. Nguiu. Category: Environment.

ngwamungwamu   See main entry: ngamungami. free form verb. eat.

-ngwarla-   See main entry: -wungwarla-. incorporated form 3. urine, rain.

ngwiyi   See main entry: wiyi. temporal word. later, in future, will.

ni-1   See main entry: nyi-. verb prefix. Gram: 1st order of verbal prefixes – subject-tense you - him, you (plural).

ni-2   verb prefix. Gram: 2nd order of verbal prefixes NEGATIVE. Gram: occurring with a negative word in the sentence Ngarra karluwu kuwa a-ni-mi. He doesn't obey.

ni-3   See main entry: wuni-. verb prefix. Gram: 2nd order of verbal prefixes - LOCATIVE; normally in past tense over there, distant.

ni-4   See main entry: wuni-. verb prefix. Gram: 6th order of verbal prefixes - direct object them.

ni-5   See main entry: mi-. verb prefix. Gram: 6th order of verbal prefixes – indirect object him.

-ni   See main entry: -wini. transitive verb root 3. have, own; hold, keep (as a custom);

nikaniki   See main entry: nikiniki. masculine noun. tobacco.

niki-   See main entry: miki-. to or for you (plural).

verb prefix. Gram: 6th order of verbal prefixes – indirect object

nikiniki   Usage: Archaic ( old Old Tiwi ). Variant: nikaniki. masculine noun. tobacco. block tobacco not used today. Syn: mirrawu, paki. See: pwangipwangi; jingijingi; kalurri. Category: Things people make.

nil tan   Usage: New Tiwi. From: English. free form verb. Gram: May have Auxiliary verb with root: -mi kneel. Syn: fe Þ Old_Tiwi: -ingilima, fe Þ Modern_Tiwi: -amukuri yimpula yirrara kangi kuluwuni. Category: Body functions or actions.

-nilingama   See main entry: -nyilingama. kinship noun. cousin's wife.

nim-   See main entry: nyimpi-. verb prefix. Gram: 1st order of verbal prefixes – subject-tense you (singular).

nimangirrawu   noun. red ochre. Syn: yaringa. See: yarini; yilonjinga; arrikirningini; arrikirninga; turtiyangini; kirijipuni; arikijiya. Category: Land or ground, Traditional religion, Ceremonies, Physical qualities, Colour.

nimarra   Variant: fe Þ Modern_Tiwi: numarra. 1 • masculine noun. talk, meeting, discussion. See: ngirramini; -wa-; -ipujinga-. Note: Picture by Alice Lee Category: Language.

2 • free form verb. discuss. Gram: May have -ajirri 'each other' See: -angiraga; -wurtiyarra; -wayakirayi; -ipujingami; -wungirri; -wangirri. Wuta kularlaga pirima nimarra pi-ri-m-am-ani. They were going along talking. Category: Talking or thinking.

nimarrakimini   masculine noun. talkative male. Morph: nimarra 'talk' +‑kimi ‘for the purpose of’ +‑ni 'masculine'.Feminine: nimarrakumunga. Plural: nimarrakumuwi. Syn: arringarini, yapiyapini. See: wurtinga; -wurtiga; -apawuti. Category: Talking or thinking, Non-physical qualities.

nimarrakumunga   feminine noun. talkative female. Morph: nimarra 'talk' +‑kimi ‘for the purpose of’ +‑nga 'feminine'.Masculine: nimarrakumini. Plural: nimarrakumuwi. Syn: arringarika, yapiyapinga. See: wurtinga; -wurtiga; -apawuti. Category: Talking or thinking.

nimarrakumuwi   plural noun. talkative people. Morph: nimarra 'talk' +‑kimi ‘for the purpose of’ +‑wi 'plural'.Masculine: nimarrakimini. Feminine: nimarrakumunga. Syn: arringaruwi, yapiyapuwi. See: wurtinga; -wurtiga; -apawuti. Category: Talking or thinking.

niminaki   indefinite pronoun. this so-and-so, what's his name. Morph: nimini + naki 'this'. See: niminayi; niminiyi. Category: Pronouns.

niminayi   indefinite pronoun. that so-and-so, what's his name? Morph: nimini + nayi 'that'. See: niminaki; niminiyi. Category: Pronouns.

niminga   See main entry: nimunga. indefinite pronoun. what woman am I trying to think of?

nimini   indefinite pronoun. someone, who/what (am I trying to think of)?, what's-his-name?, so-and-so, such-and-such. mainly used as a hesitation marker when trying to think of the right word; Ques: ngimini and nimini seem to be confused by younger speakers.Feminine: nimunga. See: ngimini; amini; nanimarra; arramukuwani; amukuwani; arramukuwani; amukamini. Partuwa nginti-ri-ki-mi ngawa kakirijuwi "Ngimini jurrumumi a-wuni-yi-m-ami ngarra pijara awarra mapurtiti. Ngarra pijara api yaringari," nginti-ri-ki-mi, Partuwa, nginti-ri-ki-mi "Ngimini a-wuni-yi-ki-ja tingatinga," nginti-ri-ki-mi. After that we children said, "A light is coming, it's that devil's eye. His eye is red," we said. Then they said "Something is coming along the beach." Category: Pronouns.

nimp-   See main entry: nyimpi-. verb prefix. Gram: 1st order of verbal prefixes – subject-tense you (singular).

nimpangi   Variant: fe Þ Old_Tiwi: nyimpangi. interjection. goodbye. Category: Interjections. Category: Interjections.

nimpangi -mi   say goodbye. Karri ngawa-mantani yinkitayi waya a-wuja, tayikuwapi pi-rri-p-aningimarri ngini yoyi pi-ri-mi amintiya nimpangi pi-ri-mi. When our friend was about to go everyone gathered together to dance and say goodbye.

nimpi   Variant: numpi. indefinite locative word. what's name of that place (I am trying to think of)? See: nimini. Awarra tini yu-wuji-ngi-muw-ani wangata awungarruwu numpi, Wiyapurali. That man used to live alone over there at that place Wiyapurali. Category: Particles or conjunctions or clitics.

nimpi-   See main entry: nyimpi-. verb prefix. Gram: 1st order of verbal prefixes – subject-tense you (singular).

nimunga   Variant: niminga. indefinite pronoun. what woman (or feminine thing) am I trying to think of?, what's-her-name?, so-and-so, such-and-such. mainly used as a hesitation marker when trying to think of the right word;Masculine: nimini. See: nanimunga; arramukuwanga; amukuwanga; arramukamunga; amukamunga. Awarra yirrikipayi, tartuwali yoyi pirimi jarrangini, pikipiki, kirilima. Awarra yoyi pirrimi. Kiyi niminga anaki miratinga. They did the crocodile and shark dances and the buffalo, the pig and the Jungle Fowl. then, what (was the other) - the boat dance. Category: Pronouns.

ningaji   See main entry: nginingaji. 1 • preposition. like or similar to.

2 • conjunction. in case (something happens).

ningajingawula   See main entry: nginingaji ngawila. all of us, everybody.

ningajinuwula   See main entry: nginingaji nuwila. all of you.

ninganara   See main entry: ninganinara. temporal word. soon, just now, a short while ago.

ningani   temporal word. today.

waya ningani   these days. Category: Time.

ninganinara   Variant: fe Þ Modern_Tiwi: ninganara. temporal word. soon, just now, a short while ago. Morph: ningani 'today' +‑nara 'little bit'. See: pangarrinara; arnapanara. Api nginta jurra ningani-nara ngayikirimami. Well, we are going to start church soon. Category: Time.

ninganiwanga   See main entry: ninganuwanga. adverb. still, (not) yet.

ninganuwanga   Variant: ninganiwanga; fe Þ Modern_Tiwi: nunganuwanga; nuwanuwanga; nanuwanga. adverb. still, (not) yet. Morph: ningani 'today' + wanga 'EMPHATIC'. Ninganuwanga wu-ri-miringarra yingwampa kunukurluwi ngini muwun-t-ajipiliga api ngawatuwu awarrawanga ngumpu-wun-t-ajipiliga ngawa-mamirampi. There are still some old people living to teach us and we teach our children the same thing. Karri ngawa-yuwuni arikulani yima, api ngarra karluwu ninganuwanga yinuwuriyi kapi awuta arikutumurnuwi, karluwu yu-wun-tiyarra-mini arikutumurnuwi ngini ngarra-rringani ngirramini, pili ngarra karluwu kangi wuta. Ngarra ninganuwanga. When Our older brother grew up he hadn't yet come to the people, he hadn't told them our Father's words because he hadn't (come) to them, not yet. Category: Adverbs. Category: Adverbs.

ninganuwanga karrampi   long time in future. Morph: ninganuwanga 'still/yet' karrampi 'far away'.

ninganuwangala   Variant: ninganiwangala. adverb. keep on or continue (doing). Morph: ninganuwanga 'still' +‑la ’CONTINUOUS’. Wuta ninganuwangala piriwarri karri awarra Kitirikini wuta waranguwi pirripamarti kapi ngatawa jukwartanga, amintiya nyirratuwu Yintumunga kapi nyirra jukwartanga pirripamarti numwariyakuwi. They continued to fight until some of the stones stuck in Kitirikini's back and some of the spears stuck in Yintumunga's back. Category: Adverbs.

ningawula   See main entry: nginingawila. possessive pronoun. our(s) (masculine thing or person). Category: Pronouns.

ningika   See main entry: nyingika. feminine noun. woman confined to husband's camp.

-ningiyartigi   See main entry: -wuningiyartigi. transitive verb root 3. drown someone.

-ninguruga   See main entry: -wuninguruga. intransitive verb root 3. hold onto something or someone.

-ningurugamiya   See main entry: -wuningurugamiya. verb root 3. control oneself.

-ningurumijarra   See main entry: -wuningurumijarra. transitive verb root 3?. change wives, change possessions, exchange goods.

-ningwayi   See main entry: -wuningwayi. feminine verb root 3. take something promised or meant for someone else.

ninkayi   See main entry: kayi. particle. listen!

ninkiyi   Variant: fe Þ Modern_Tiwi: kiyi. conjunction. then, next. Gram: mostly used as a sentence introducer See: awi2; awu; kiyi; amintiya; wutiriyi; wuta2. Ninkiyi, japinari ngawa-rringani yimuwuntiyarra ngawa kakirijuwi, yimi ngini, 'Kuwapi awuta mitaya pirimi japini awarra wurranyini?' yimi. Then in the morning our father said to us children, 'Who stole the peanuts last night?'. Partuwa, yintulala nyirr-a-ma-j-ingi-mi, ninkiyi papi ngimpi-ri-mi kapi Kwinyita ampi-ri-miringarra waranga Pajuwapura. After that, follow along the edge in the boat, then you will arrive at Kwinyita, a rock of the Pajuwapura totem. Category: Particles or conjunctions or clitics.

nintinga   See main entry: nyintinga. noun. lower back.

ninyipi   See main entry: nginyipi. kinship noun. brothers-in-law.

niyi1   locative word. there (near you, where you are). Category: Direction or location.

niyi2   See main entry: nginiyi. demonstrative pronoun. that (masculine) (near/with you).

niyinka   See main entry: nyingika. feminine noun. woman confined to husband's camp.

-njiliyarlinga   See main entry: -wijilarlinga. See main entry: -wijilarlinga. feminine verb root 3. paint dots, stripes etc.; write, print, type.

2 • feminine verb root 3. rain lightly, sprinkle (with rain).

-njiliyarra   See main entry: -wujiliyarra. transitive verb root 3. talk to someone, tell someone, talk for a long time.

-nkirri-   See main entry: -kirri-. incorporated form 1. taste.

nti-   See main entry: mi-. verb prefix. Gram: 6th order of verbal prefixes – indirect object or for him.

-ntipagi   See main entry: -wuntipagi. transitive verb root 3. shake something or someone, rock baby.

ntu-2   See main entry: ti-. verb prefix. Gram: 2nd part of 1st order of verbal prefixes – PAST tense.feminine PAST.feminine. See main entry: mi-.

or for him. Gram: 6th order of verbal prefixes – indirect object

nu-1   See main entry: nyi-. verb prefix. Gram: 1st order of verbal prefixes – subject-tense you - him, you (plural).

nu-2   See main entry: wuni-. verb prefix. Gram: 2nd order of verbal prefixes - LOCATIVE over there, distant.

nu-3   See main entry: wuni-. verb prefix. Gram: 6th order of verbal prefixes - direct object them.

nu-4   See main entry: mi-. verb prefix. Gram: 6th order of verbal prefixes – indirect object him.

nujini   Variant: nusini. From: English. noun. nuisance, pest, be a nuisance, be a pest. Ngarra yuwurtiyarra ngarra-mamirampi ngini "Ngajiti nujini." He told his children not to be nuisances. Category: Non-physical qualities, Describing people or animals.

numarra1   See main entry: nimarra. masculine noun. talk, meeting, discussion.

numarra2   See main entry: numata. conjunction. no matter, it doesn't matter, even though.

numata   Variant: numarra. Usage: Modern Tiwi. From: English. conjunction. no matter, it doesn't matter, even though. Syn: ngajuwanga. See: tani. Nyi-rru-wariyi kapi awuta nuwa-mamanta api nimarra nyi-rra-mi pupuni kapi awuta nuwa-mamanta. Numata ngini jirti wu-p-angiraga ngini nuwa, ngajiti kuwa. Go to your friends and speak well to them. Even though they speak badly about you., don't. Category: Particles or conjunctions or clitics.

numoriyaka   See main entry: numwariyaka. feminine noun. 1 • spear.

2 • baby boy.

numpi   See main entry: nimpi. indefinite locative word. what's name of that place.

numwajaka   feminine noun. window pane shell. Category: Sea or mangrove or river life, Shellfish.

numwakini   masculine noun. large crab. Syn: tarati. See: kirimpika; wurlanga; pujurripuka; nginama; tuwulingata. Category: Sea or mangrove or river life, Crabs.

numwariyaka   Variant: fe Þ Modern_Tiwi: numoriyaka. 1 • feminine noun. long thin fighting spear with no teeth, but also used as general term. Syn: mungarlaka, arati. See: arawinikiri; jalikaraji; jukwarliti; jurroringa; kayartirri; kulinjila; kurninjila; kutinikarri; miputikimi murrukuwunga; mungarlaka; numwariyani; nurningini; nyingitinga; pijiwaya; pingawini; tilipiringa tongontilawu; tortinga; walanka; wulingaringa; yirrinkirliyati; -kipi-; -ingwarlimi-. Read: 'Towards an Understanding of the Tiwi Language/Culture Context' by Teresa A. Ward p63. Note: Picture from 'Ngawurranungurumagi Nginingawila Ngapangiraga: Tiwi-English Dictionary' Category: Weapons (including for hunting).

2 • masculine noun. baby boy. used to refer to a male. See: ajajawu; arringatini; tuwulingata; kalanjimini; minkilati; jipurtumpuni. Category: People, Human stages.

numwariyani   masculine noun. thin spear. See: arati; arawinikiri; jalikaraji; jukwarliti; jurroringa; kayartirri; kulinjila; kurninjila; kutinikarri; miputikimi mungarlaka; murrukuwunga; numwariyaka; numwariyani; nurningini; nyingitinga; pijiwaya; pingawini tilipiringa; tongontilawu; tortinga; walanka; wulingaringa; yirrinkirliyati; -ingwarlimi-; -kipi- -pwatijingi-; -wumurtiji-. Category: Weapons (including for hunting).

nuna   feminine noun. white woman. Syn: murruntaka. Category: People, Human status.

nunganuwanga   See main entry: ninganuwanga. adverb. still, (not) yet.

nungi   Variant: nuwu. free form verb. surface, come up or emerge (out of water). nungi ji-mi-rri-ngi-ma-ji-ngi-mi she came up (out of the water) to him in the boat. Awarra yirrikipayi nuwu yimi kipirla. That crocodile surfaced out in the ocean. Category: Moving, Change of position or state.

-nungurumagi   See main entry: -wunungurimagi. intransitive verb root 3. hold person or thing tightly.

nuninga   See main entry: nurninga. feminine noun. mangrove tree.

nurla   masculine noun. red coals. Syn: turna. Category: Food and cooking.

nurni   masculine noun. mangrove tree. small and straight - found around salt pans. See: nurninga. Category: Plants, Trees.

nurninga   Variant: nuninga. feminine noun. mangrove tree. Brugueria parvilflora. has yellow flowers, found around salt pans. See: timinipulika; nurni. Note: Photo from 'Tiwi Plants and Animals' p31 Category: Plants, Trees.

nurningini   masculine noun. spear made from nurninga (mangrove tree). See: arati; arawinikiri; jalikaraji; jukwarliti; jurroringa; kayartirri; kulinjila; kurninjila; kutinikarri; miputikimi mungarlaka; murrukuwunga; numwariyaka; numwariyani; nurningini; nyingitinga; pijiwaya; pingawini tilipiringa; tongontilawu; tortinga; walanka; wulingaringa; yirrinkirliyati; -ingwarlimi-; -kipi- -pwatijingi-; -wumurtiji-. Read: 'Towards an Understanding of the Tiwi Language/Culture Context' by Teresa A. Ward p63. Category: Tools or utensils, Weapons (including for hunting).

nuwa   pronoun. you mob (plural), your. See: nuwila; nuwilamiya; ngiya; nginja; ngarra; nyirra; muwa; ngawa; wuta. Api nuwa ngajiti wangatamiya nyimpajuwariyi. Don't go around on your own. Awarra alawura yi-muwun-tiyarra, ngini, "Manya, nuwa awuta ngampunginaki nginti-nu-wuriyi ngini nuwa ngimpi-j-akilinga-mami anaki awinyirra waranga." Then the leader said to us, "Alright, those of you who came can climb the rock." Kapi nuwa kirrakunukurluwi ngimpi-ri-mamulamiya nuwula nyin-ta-pirtangay-apa kangiya ngimp-angiraga ngini ngirramini ata. You who call yourselves elders, listen to what I am saying. Category: Pronouns.

nuwalamiya   See main entry: nuwilamiya. reflexive pronoun. yourselves.

nuwama   kinship noun. your (plural) grandmother (father's mother) or cousin. Morph: nuwa 'your (plural)' +‑ama 'grandmother'. Category: Kin terms.

nuwamini   kinship noun. your (plural) grandfather or cousin. Morph: nuwa 'your (plural)' +‑amini 'grandfather'. Category: Kin terms.

nuwanuwanga   See main entry: ninganuwanga. adverb. still, (not) yet.

nuwatuwu   topic pronoun. as for you mob, you (plural EMPHATIC), you in turn (plural). Morph: nuwa 'you (plural)' +‑tuwu 'TOPIC'. Syn: nuwilatuwu. See: ngiyatuwu; ngilawatuwu; ngiyilatuwu; nginjatuwu; nginjilatuwu; ngarratuwu; nyirratuwu; nyirrilatuwu muwatuwu; muwilatuwu; ngawatuwu; ngawilatuwu; wutatuwu; wutilatuwu; wutawatuwu. Nuwatuwu wangata ngimpaliyangulimayi wutatuwu wangata wupangulimayi kakiyijuwi. You walk on your own they walk along on their own, the children. Awarra nuwatuwu yilimpayanga nyirranganimiringarrapa pili nuwa arnuka nginingupurrayamurrumi. You sit to the side because you don't work for us. Category: Pronouns.

nuwila   Variant: nuwula. emphatic pronoun. you yourselves, you the great ones. See: nuwa; nuwilamiya; ngilawa; nginjila; ngatawa; nyitawa; ngawila; muwila; wutawa. Kapi nuwa kirrakunukurluwi ngimpirimamulamiya nuwula nyintapirtangayapa kangiya ngimpangiraga ngini ngirramini ata. You who call yourselves elders, listen to what I am saying. Category: Pronouns.

nuwilamiya   Variant: nuwulamiya; nuwulawamiya; fe Þ Modern_Tiwi: nuwalamiya. reflexive pronoun. yourselves. Morph: nuwila 'you(singular EMPHATIC) +‑amiya 'self'. See: nuwa; nuwila; ngilawamiya; nginjilamiya; ngatawamiya; nyitawamiya; ngawilamiya; muwilamiya wutawamiya; wutilamiya. Category: Pronouns.

nuwilatuwu   topic pronoun. as for you mob, you (plural EMPHATIC), you in turn (plural). Morph: nuwila 'you(plural EMPHATIC)' +‑tuwu 'TOPIC'. Syn: nuwatuwu. See: ngiyatuwu; ngilawatuwu; ngiyilatuwu; nginjatuwu; nginjilatuwu; ngarratuwu; nyirratuwu; nyirrilatuwu muwatuwu; muwilatuwu; ngawatuwu; ngawilatuwu; wutatuwu; wutilatuwu; wutawatuwu. Api ngarratuwu Pipirrapurrungi yikimi ngini, "Nuwilatuwu nyintinipakupuri!" yikimi. So Pipirrapurrungi said "It's your turn to spear him!" Category: Pronouns.

nuwiyati   pronoun. you (plural) sharing something or doing together. See: ngawiyati; muwiyati; wutiyati. Ta-y-amukuruga karri nuwiyati ngimpirimukuriyi. Wait until you can go together. Category: Pronouns.

nuwu   See main entry: nungi. free form verb. surface, come up or emerge (out of water).

nuwula   See main entry: nuwila. emphatic pronoun. you yourselves, you the great ones.

nuwulamiya   See main entry: nuwilamiya. reflexive pronoun. yourselves.

nuwulawamiya   See main entry: nuwilamiya. reflexive pronoun. yourselves.

nuyimpoka   See main entry: nuyimpwaka. kinship noun. your (plural) younger sister.

nuyimpwaka   Variant: nuyipwaka; nuyipoka; nuyimpoka. kinship noun. your (plural) younger sister. Morph: nu(wa) 'your (plural)' + yipwaka 'younger sister'. Category: Kin terms.

nuyipoka   See main entry: nuyimpwaka. kinship noun. your (plural) younger sister.

nuyipwaka   See main entry: nuyimpwaka. kinship noun. your (plural) younger sister.

nuyiwani   See main entry: nuyuwani. kinship noun. your (plural) younger brother.

nuyuwani   Variant: nuyiwani. kinship noun. your (plural) younger brother. Morph: nuwa 'your (plural)' + yuwani 'younger brother'. Category: Kin terms.

nyamuli   See main entry: namuli. noun. cup, mug.

nyamurruputi   See main entry: namurruputi. masculine noun / temporal word. evening meal. Category: Food and cooking.

nyarringari   Variant: narringari. feminine noun. Magpie Goose. Syn: wurrikiliki, awurnanka. See: pukumwaka, mayimampi, jirripipi; -wati-. Note: Picture from 'Ngawurranungurumagi Nginingawila Ngapangiraga: Tiwi-English Dictionary' Note: Photo by Ian Morris in ‘Tiwi Plants and Animals’ p94 Category: Birds, Water birds, Food and cooking, Traditional food.

nyatawalinga   noun. meeting, conference. Category: Language.

nyatinga   See main entry: natinga. numeral. one (feminine); alone.

-nyawu   See main entry: -wunyawu. intransitive verb root 3. throw (away).

-nyayi   See main entry: -wunyayi. transitive verb root 3. find, come across.

nyi-   Variant: nyu-; fe Þ Modern_Tiwi: ni-; nu-. verb prefix. Gram: 1st order of verbal prefixes – subject-tense; The form nyu- occurs before a prefix beginning with wu. 1 • you (plural). Gram: It occurs on most command verbs, normally with the EMPHATIC prefix Ca-, where C is a consonant which varies depending upon what immediately goes before it. When Ca- follows straight after nyi- then it is rra-. The form for feminine and transitive verbs with object 'her' is nyinti-. See: nyinti-; nyinta-. Api purru-wurtiyarra-pirr-ani ngini "Ngarra mujini yi-ma-mini ngini waya yinkitayi wu-yi-minang-ami api nuwatuwu pakinya nyi-rra-y-akitiringa yirrapumuni." Well they used to tell each other "He has done the 'cheek' dance and they are about to get ready so you mob first hold the yirrapumuni ceremony. nirramuwu (you mob) sit down!

2 • you (NON-PAST - singular or plural)-him. Usage: Old Tiwi. Gram: It occurs with transitive verb roots with 'him' as object. See: nyimpi-; nyinti-; ngimpi-; nginti-; ji-.

nyilingama   Variant: -nilingama. kinship noun. cousin's wife (father's sister's son's wife, mother's brother's son's wife). married to one's -amini. Gram: I have not come across a corresponding masculine term. Anth: I am not sure about differences between this and nginjilingama and anjilingamaPlural: nyilingampi. Anth: Reciprocal terms (people in this relationship call each other by the same word) Category: Kin terms.

nyilingampi   kinship noun. wives of cousins.Feminine: nyilingama. Category: Kin terms.

-nyiminga   Variant: -nyimunga. kinship noun. sister-in-law (brother's wife, husband's sister). Anth: Term of reference (when talking about the person);Masculine: -nyimini. Plural: -nyimipi. Term of address (when talking to the person): nginyiminga. See: jarimukurti. Category: Kin terms.

-nyimini   kinship noun. brother in law (sister's husband, husband's brother). Anth: Term of reference (when talking about the person).Feminine: -nyiminga. Plural: -nyimipi, nginyipi. Term of address (when talking to the person): nginyimini. Category: Kin terms.

-nyimipi   kinship noun. brothers in law, sisters in law.Masculine: -nyimini. Feminine: -nyiminga. See: nyilingama; jarimukurti. Category: Kin terms.

nyimp-   See main entry: nyimpi-. verb prefix. Gram: 1st order of verbal prefixes – subject-tense you (singular)-NON-PAST, you-NON-PAST-her.

nyimpa-   verb prefix. Gram: 1st order of verbal prefixes you (singular)-will.

nyimpangi   See main entry: nimpangi. interjection. goodbye.

nyimpi-   Variant: nyimp-; nyimpu-; fe Þ Modern_Tiwi: nimpi-. verb prefix. Gram: 1st order of verbal prefixes – subject-tense 1 • you (singular)-NON-PAST. Gram: It is the normal form for indicative intransitive verbs in both Old and Modern Tiwi, for Old Tiwi feminine verbs, and for Modern Tiwi transitive verbs. See: nyinti-; nyi-; ji-; nginti-; ngimpi-. Old Tiwi Feminine verbs: Ngini waya nginjatuwu nyimpi-ri-kipirni kurlama api ngiyatuwu arnuka kurlama ngiti-ma-ta-ki-pirni. If you perform the yam ceremony I won't perform the yam ceremony.

2 • you(singular or plural)-NON-PAST-her. Gram: In Old Tiwi it is the normal transitive non-past form for 'you (singular)', except for transitive verbs with 'him' as object, which is nyi-. See: nyinti-; nyi-; ji-; nginti-; ngimpi-. Partuwa ninkiyi, ngangi wurlikimani, api ngini nyimp-akurluwunyi api nuwa yinkiti nyinta-luwa amintiya mwarliki nyinta-mamigi. Then if you see an old woman give her food and wash her.

nyimpu-   See main entry: nyimpi-. verb prefix. Gram: 1st order of verbal prefixes – subject-tense you (singular)-NON-PAST, you-NON-PAST-her.

-nyimunga   See main entry: -nyiminga. kinship noun. sister in law.

nyingani   masculine noun. short ghost, 'little person', like a leprechaun. They are believed to live in Malawu and Wurankuwu country and supposed to have taught the kurlama ceremony to the Tiwi.Plural - Old Tiwi: nyingawi. Plural - Modern Tiwi: nyinganuwi. Syn: mapurtiti, warlamankini. See: yiminga; wakurtapa; yimanka; yirrungwarra; karla. Wuta piti-ri-kuruwala kurlama, ngajiwutawa nyinganuwi. All those little people sang kurlama. Read: 'Towards an Understanding of the Tiwi Language/Culture Context' by Teresa A. Ward p40. Category: Beliefs.

nyingawi   plural noun. short ghosts.Singular: nyingani. Category: Beliefs.

nyingika   Variant: ningika; fe Þ Modern_Tiwi: niyinka. feminine noun. woman confined to husband's camp.Plural: nyingipi. Category: People, Human status. Category: People, Human status.

nyingika -kirimi   confine one's wife to the home/camp. Nyingika yikirimi ngarra-purnayinga pili marntupwangari yimi. He confined his wife to the house because he was a jealous man.

nyingipi   plural noun. women confined to husband's house or camp.Singular: nyingika. Category: Human status, People, Traditional religion. Category: Human status, People, Traditional religion.

nyingipi -kirimi   confine one's wives to the home/camp. Category: Social behaviour.

nyingitinga   feminine noun. spear. See: arati; arawinikiri; jalikaraji; jukwarliti; jurroringa; kayartirri; kulinjila; kurninjila; kutinikarri; miputikimi mungarlaka; murrukuwunga; numwariyaka; numwariyani; nurningini; nyingitinga; pijiwaya; pingawini tilipiringa; tongontilawu; tortinga; walanka; wulingaringa; yirrinkirliyati; -ingwarlimi-; -kipi- -pwatijingi-; -wumurtiji-. Category: Weapons (including for hunting).

nyiniyaka   feminine noun. red-flowered Kurrajong tree. Brachychiton megaphyllus. Ques: The spelling of this is uncertain. The compiler also had ngirniyaka. Anth: People use the large leaves to wrap things in. It has long pods which come out in June. People roast and eat the seeds nyiniyani. Read: ‘Tiwi Plants and Animals’ p30. See: marlikirringa. Category: Plants, Trees.

nyiniyani   masculine noun. seeds of the red-flowered Kurrajong tree nyiniyaka. Brachychiton megaphyllus. Anth: People roast and eat them. Ques: The spelling of this is uncertain. The compiler also had ngirniyani. Note: Photo from ‘Tiwi Plants and Animals’ p30 Category: Plant parts.

nyint-   See main entry: nyinti-. verb prefix. Gram: 1st order of verbal prefixes – subject-tense you - her (PAST).

nyinta   free form verb. 1 • close, shut. Syn: kunji. See: -kirlayi. Category: Holding or transfer.

2 • keep secret. Category: Talking or thinking.

nyinta-   Variant: nyita-. verb prefix. Gram: 1st order of verbal prefixes – subject-tense; On Old Tiwi Feminine verbs and Transitive verbs with 'her' as object. you (plural COMMAND). Morph: nyinti‑'you (plural)' + ta‑'EMPHATIC/COMMAND'. See: nyinti-; ngimpi-; ji-; nyi-; nyirra-. Partuwa ninkiyi, ngangi wurlikimani, api ngini nyimp-akurluwunyi api nuwa yinkiti nyinta-luwa amintiya mwarliki nyinta-mamigi. Then if you see an old woman give her food and wash her. Awarra nyi-ta-makirringi-kuruwala. Sing that because you are frightened. Kapi nuwa kirrakunukurluwi ngimpirimamulamiya nuwula nyinta-pirtangayapa kangiya ngimpangiraga ngini ngirramini ata. You who call yourselves elders, listen to what I am saying.

nyinti-   Variant: nyint-; nyiti-; nyintu-. Usage: Old Tiwi. verb prefix. Gram: 1st order of verbal prefixes; The form nyint- occurs immediately before a class 2 verb root or incorporated form; nyintu- may occur immediately before a class 3 verb root or incorporated form. 1 • you (PAST - singular or plural)-her. Gram: It occurs on feminine verb roots and transitive verb roots with 'her' as object See: nyi-; ji-; nginti-; nyimpi-; ngimpi-.

2 • you (plural). Gram: It occurs on command verbs with feminine verb roots and transitive verb roots with 'her' as object; It is also used when a negative adverb is present (not a command). It occurs with the subjunctive prefix Wanga marri kurlama nyinti-ma-ta-kipirni nginingaji ngiya ngimpi-ri-kipirni kurlama. You should perform the yam ceremony like I perform the yam ceremony.

nyintinga   Variant: nintinga. noun. lower back, small of back; back of vehicle, stern or back of boat; bottom of container (such as box or billycan). Syn: munjingira, yawalikarra. See: jukwatanga; mimuta; kirruwara; yawalikarra; nginjira -mumu-. Category: Body parts and products, Transport.

nyintu-   See main entry: nyinti-. verb prefix. Gram: 1st order of verbal prefixes – subject-tense you (singular PAST).

nyinunga   See main entry: nyuninga. feminine noun. plankton, green slime on sea water.

nyirniyaka   Variant: nginiyaka. feminine noun. Kurrajong tree. Brachychiton paradoxum. long pods which come out in June. the seeds (nyirniyani) are roasted and eaten; the inner bark can be used for string. See: turukwanga. Category: Plants, Trees.

nyirra   Variant: fe Þ New_Tiwi: jirra. pronoun. she, her, hers. See: nyitawa; nyitawamiya; ngiya; nginja; ngarra; muwa; ngawa; nuwa; wuta. Category: Pronouns.

nyirralamiya   Usage: Modern Tiwi. reflexive pronoun. herself. Morph: nyirra 'she' +‑la 'EMPHATIC' +‑amiya 'self'. Syn: nyitawamiya. See: nyitawa; nyirratuwu; nyirrilatuwu; ngilawamiya; nginjilamiya; ngatawamiya; ngawilamiya; muwilamiya nuwilamiya; wutawamiya. Category: Pronouns.

nyirrama   kinship noun. her grandmother (father's mother) or cousin. Morph: nyirra 'her' +‑ama 'grandmother'. Category: Kin terms.

nyirramini   kinship noun. her grandfather or cousin. Morph: nyirra 'her' +‑amini 'grandfather'. Category: Kin terms.

nyirratuwu   topic pronoun. as for her, she (EMPHATIC), she in turn. Morph: nyirra 'she' +‑tuwu ’TOPIC’. Syn: nyirrilatuwu. See: ngiyatuwu; ngilawatuwu; ngiyilatuwu; nginjatuwu; nginjilatuwu; ngarratuwu; muwatuwu; muwilatuwu ngawatuwu; ngawilatuwu; nuwatuwu; nuwilatuwu; wutatuwu; wutilatuwu; wutawatuwu. Nyirratuwu ampirimi, "Wanga marri nginjilatuwu jarra pili ngiyatuwu waya pirringawini," ampirimi. "Muwurrapilingirri. Niyi kama ngilawala yimpaja ngumawunjirramurrumi?" She says, "You should take a turn for I'm tired," she says. We should take turns at the job. Why should I always be working? Category: Pronouns.

nyirrilatuwu   topic pronoun. she emphatic, as for her, she in turn. Morph: nyirra 'she' +‑la 'EMPHATIC' +‑tuwu ’TOPIC’. Ques: nyirrila is probably an archaic emphatic pronoun, similar to nginjila, ngawila, nuwila etc. Syn: nyirratuwu. See: ngiyatuwu; ngilawatuwu; ngiyilatuwu; nginjatuwu; nginjilatuwu; ngarratuwu; muwatuwu; muwilatuwu ngawatuwu; ngawilatuwu; nuwatuwu; nuwilatuwu; wutatuwu; wutilatuwu; wutawatuwu. Ngarra awarra taringini yuwirri ngarra-purnayinga jinimuli. Kiyi jipakapuraji. Api wiyi nyirrilatuwu taringa jiyima. The snake bit his wife on the nose. Then she fell down and she in turn became a snake. Category: Pronouns.

nyirrupoka   See main entry: nyirrupwaka. kinship noun. her younger sister.

nyirrupwaka   Variant: nyirrupoka. kinship noun. her younger sister. Morph: nyirra 'her' + yipwaka 'younger sister'. Category: Kin terms.

nyirruwani   kinship noun. her younger brother. Morph: nyirra 'her' + yuwani 'younger brother'. Category: Kin terms.

nyita-   See main entry: nyinta-. verb prefix. Gram: 1st order of verbal prefixes – subject-tense you - her (COMMAND).

nyitamiya   See main entry: nyitawamiya. reflexive pronoun. herself.

nyitawa   emphatic pronoun. she (EMPHATIC). See: nyirra; nyirratuwu; ngilawa; nginjila; ngatawa; ngawila; muwila; nuwila; wutawa. Ngawatuwu ngintu-watu-ngilipangi-rr-amarnipa alsrok ngampi nyitawa waranga ampi-kiyonji-ngi-muwu kuluwurta. We got up after sleeping (to go) to that big rock Ayres Rock which stands in the centre. Category: Pronouns.

nyitawamiya   Variant: fe Þ Modern_Tiwi: nyitamiya. reflexive pronoun. herself. Morph: nyitawa 'she (EMPHATIC)' +‑amiya 'self'. Syn: nyirralamiya. See: nyirra; nyitawa; ngilawamiya; nginjilamiya; ngatawamiya; ngawilamiya; muwilamiya; nuwilamiya wutawamiya. Category: Pronouns.

nyiti-   See main entry: nyinti-. verb prefix. Gram: 1st order of verbal prefixes – subject-tense \re * you - her (PAST).

nyitima   noun. crocodile's snout. See: atawarna. Note: Photo from www.freestockphotos.biz/stockphoto/2696 Category: Animal parts.

nyiyampi   plural noun. permissible marriage partners.Masculine: nyiyani. Feminine: nyiyaninga. Category: People, Human status.

nyiyani   masculine noun. permissible male marriage partner.Feminine: nyiyaninga. Plural: nyiyampi. Api tawuntajiyarra ngini wupurraanga ngangi wartirrana wuta - nyiyaninga api ngini wurramarrumuwu awinyirra, awuta awirankuwi. Likewise tell those young people that they should take the right marriage-partner to marry. Category: People, Human status.

nyiyaninga   feminine noun. permissible female marriage partner.Masculine: nyiyani. Plural: nyiyampi. Api tawuntajiyarra ngini wu-pu-rra-anga ngangi warntirrana wuta-nyiyaninga api ngini wu-rra-ma-rru-muwu awinyirra, awuta awirankuwi. Likewise tell those young people that they should take the right marriage partner to marry. Category: People, Human status.

nyonga   Variant: fe Þ Old_Tiwi: yinyonga; fe Þ New_Tiwi: yonga. feminine adjective. other, different, next (feminine). as in 'next one';Masculine - Old Tiwi: yoni. Masculine - Modern Tiwi: nyoni. Plural: yingwampa. See: -mintirragajirri. Nyirra julura jiyi-ma pili nyirra-mantani ji-p-akurluwunyi nyonga tinga. She was jealous because her boy friend looked at another woman. Category: Pronouns.

nyoni   See main entry: yoni. masculine adjective. different or other, another, next, as in 'next month'.

nyoni pungintaga   See main entry: yoni pungintaga. change one's mind, have another idea.

nyu-   See main entry: nyi-. verb prefix. Gram: 1st order of verbal prefixes – subject-tense you - him, you (plural).

-nyuki   See main entry: -winyuki. transitive verb root 3. wait for.

nyuninga1   Variant: nyinunga. feminine noun. plankton, green slime on sea water. Category: Sea or mangrove or river life, Sea or mangrove or river life.

nyuninga2   See main entry: yinunga. feminine noun. Fern-Leaved Grevillea.

-nyunki   See main entry: -winyuki. transitive verb root 3. wait for.